عمران و توسعه انسانی همواره به منابع آبی نیاز داشته و از آب به عنوان یکی از عوامل حیاتی برای کشاورزی، صنعت، و زندگی روزمره استفاده میشود. اما تأمین و توزیع مستمر و کارآمد آب یکی از چالشهای اصلی امروزه به شمار میرود. در این میان، روشهای سنتی تامین آب که از نیازها و منابع محلی برای تأمین آب استفاده میکنند، به عنوان یک راه حل موثر و پایدار برای مقابله با این چالشها به شناخته شدهاند.
در این مقاله، ما به بررسی انواع مختلف روشهای سنتی تامین آب خواهیم پرداخت. از کاریزها و چاهکنی گرفته تا آبیاری ترددی و آبآوری از رودخانهها، هر یک از این روشها دارای تاریخچه و اثرگذاری خود در مناطق مختلف جهان هستند. ما سعی خواهیم کرد تا به عمق این روشها فراتر از مجرد توصیف بپردازیم و اهمیت آنها را در حفظ منابع آب و تامین مستمر آب برای جوامع محلی و کشاورزی بیان کنیم.
همچنین، در این مقاله به بررسی مزایا و معایب این روشها، اثرات زیستمحیطی و اقتصادی آنها، و نیز اهمیت حفظ و توسعه روشهای سنتی تامین آب در دنیای مدرن میپردازیم. امیدواریم که این مقاله به شناخت بهتر این روشها و ترویج استفاده مستدام از منابع آب کمک کند.
قنات
قنات یا کاریز، کانالی است که در زیر زمین حفر شده تا آب را به سطح زمین منتقل کند
. در گذشته، مردم ایران برای حفر قنات از چشمههای طبیعی که آب مورد نیاز ساکنان اولیه فلات ایران را تامین میکرد، الهام گرفته و از قناتها برای آبیاری زمینهای کشاورزی و تأمین آب شرب استفاده میکردند
. قناتها در ایران همچنان به عنوان یکی از مهمترین منابع آب در برخی مناطق کشور به کار میروند
. در شهر گناباد، قنات قصبه یا کاریز گناباد، کهنترین و پرعمقترین قنات دنیا است و نماد تمدن بشر در ایران باستان و یکی از شاهکارهای تاریخی ساخت دست بشر در زمینه مهندسی آبرسانی به شمار میرود
. در حال حاضر، قناتها در برخی مناطق به دلیل کاهش منابع آبی و تغییر الگوی زندگی، به کار نمیروند.
مزایا:
• احداث قنات با وسایل ساده و نیروی انسانی امکان پذیر است.
• قناتها از نیروی ثقل برای انتقال آب استفاده میکنند و نیازی به انرژی و مراقبت شبانهروزی ندارند.
• آب قنات ارزانتر از آب شبکههای آبیاری مصنوعی است.
• قناتها به عنوان یکی از مهمترین منابع آب در برخی مناطق کشور به کار میروند.
معایب:
• حفر قنات ممکن است باعث کاهش منابع آبی و خشک شدن چاهها و چشمههای آب شود.
• در زمینهای هموار و نواحیای که زمین شیب کافی ندارد و نیز زمینهای خیلی سست و ماسهای امکان حفر قنات نیست.
• قناتها نیاز به تعمیر و نگهداری دارند و در صورت عدم توجه به آنها ممکن است خراب شوند.
چاهکنی
در گذشته، مردم ایران برای بهرهگیری از آب از چاههای آبی استفاده میکردند که به صورت دستی یا ماشینی حفر میشدند.
در این روش، آب از سفرههای زیرزمینی تهیه میشد که میزان عمق آن به شرایط محیطی بستگی داشت.
در حال حاضر نیز چاههای آبی همچنان در برخی مناطق کشور به کار میروند و برای تأمین آب شرب و آبیاری زمینهای کشاورزی استفاده میشوند.
با پیشرفت تکنولوژی، روشهای دیگری برای بهرهگیری از آب مانند استفاده از پمپهای آبیاری و سیستمهای آبیاری قطرهای نیز توسعه یافتهاند.
مزایا:
• چاه کنی به عنوان یکی از روشهای سنتی و ارزان برای بهرهگیری از آب زیرزمینی مورد استفاده قرار میگیرد
• چاه کنی به دلیل استفاده از آب زیرزمینی، از تغییرات آب و هوایی و کمبود آب در فصول خشک جلوگیری میکند.
• چاه کنی به دلیل عدم نیاز به انرژی برای انتقال آب، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است.
معایب:
• چاه کنی ممکن است باعث کاهش منابع آبی و خشک شدن چاهها و چشمههای آب شود.
• آب چاه ممکن است آلوده باشد و نیاز به آزمایش دارد
• چاه کنی نیاز به تجهیزات و تعمیر و نگهداری دارد و در صورت عدم توجه به آنها ممکن است خراب شوند.
تامین آب از رودخانهها
در گذشته، مردم برای تأمین آب به کشاورزی و شرب از رودخانهها استفاده میکردند. در این روش، آب رودخانه با استفاده از سدها و کانالهای آبیاری به زمینهای کشاورزی منتقل میشد.
در حال حاضر نیز رودخانهها به عنوان یکی از منابع آبی مهم در برخی مناطق کشور به کار میروند
با پیشرفت تکنولوژی، روشهای دیگری برای بهرهگیری از آب رودخانهها مانند ساخت سدها و نیز استفاده از پمپهای آبیاری و سیستمهای آبیاری قطرهای نیز توسعه یافتهاند.به طور کلی، استفاده از آب رودخانهها در گذشته و حال، به دلیل فراهم بودن منابع آبی طبیعی، بسیار مورد استفاده قرار میگرفت. اما با توجه به کاهش منابع آبی و نیاز به آبیاری بیشتر، روشهای دیگری نیز برای بهرهگیری از آب وجود دارند.
مزایا:
آوردن آب از رودخانهها به دلیل فراهم بودن منابع آبی طبیعی، بسیار مورد استفاده قرار میگیرد.
این روش به عنوان یکی از روشهای ساده و ارزان برای تأمین آب برای کشاورزی و شرب استفاده میشود.
معایب:
با این حال، این روش ممکن است باعث کاهش منابع آبی و خشک شدن رودخانهها شود.
. همچنین، کیفیت آب رودخانهها نیز ممکن است به دلیل آلودگی و تلف شدن محیط زیست، پایین باشد.
. به علاوه، ساخت سدها برای آوردن آب از رودخانهها ممکن است باعث تغییرات در محیط زیست و از بین رفتن مناطق زیستبومی شود.
. همچنین، ساخت سدها هزینههای بالایی دارد و ممکن است باعث تغییرات اجتماعی و اقتصادی در مناطق مجاور شود.
آبیاری ترددی
آبیاری ترددی یکی از روشهای سنتی برای آبیاری زمینهای کشاورزی است که در گذشته بسیار مورد استفاده قرار میگرفت. در این روش، آب رودخانه با استفاده از کانالهای آبیاری به زمینهای کشاورزی منتقل میشد. در حال حاضر نیز آبیاری ترددی همچنان در برخی مناطق کشور به کار میروند و برای تأمین آب شرب و آبیاری زمینهای کشاورزی استفاده میشوند. با پیشرفت تکنولوژی، روشهای دیگری برای آبیاری زمینهای کشاورزی مانند سیستمهای آبیاری قطرهای و آبیاری تحت فشار نیز توسعه یافتهاند.
مزایا:
•آبیاری ترددی به عنوان یکی از روشهای ساده و ارزان برای تأمین آب برای کشاورزی و شرب استفاده میشود.
معایب:
• با این حال، این روش ممکن است باعث کاهش منابع آبی و خشک شدن رودخانهها شود.
. همچنین، کیفیت آب رودخانهها نیز ممکن است به دلیل آلودگی و تلف شدن محیط زیست، پایین باشد.
. به علاوه، ساخت کانالهای آبیاری برای آبیاری ترددی هزینههای بالایی دارد و نیاز به نگهداری و تعمیر دارد
به طور کلی، آبیاری ترددی یکی از روشهای سنتی برای آبیاری زمینهای کشاورزی است که در گذشته بسیار مورد استفاده قرار میگرفت. اما با توجه به مشکلاتی که ممکن است در این روش به وجود آید، روشهای دیگری نیز برای آبیاری زمینهای کشاورزی وجود دارند.
منابع:
قناتها از دیروز تا امروز - روزنامه دنیای اقتصاد https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-31/776739-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2
قنات - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA
آشنایی با سیستم کار قنات یا کاریز - الی گشت https://www.eligasht.com/Blog/tourism/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA-%DB%8C%D8%A7-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B2/
قنات قصبه؛ شاهکار تاریخ تمدن ایران زمین | مجله علی بابا - بلیط هواپیما https://www.alibaba.ir/mag/razavi-khorasan/qasabeh-qanat/
قدیمی ترین قنات چهارمحال و بختیاری کاملا خشک شد - الی گشت https://www.eligasht.com/Blog/news/%D8%AE%D8%B4%DA%A9%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%84-%D9%88-%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1/
تفاوت قنات و چاه چیست؟ مزایا و معایب - انسان و محیط زیست http://ensanvmohitzist.blogfa.com/post/19
بررسی مقایسه مزایا و معایب بهره برداری از آب زیر زمینی به روش چاهها و قنوات - سیویلیکا https://civilica.com/doc/33115/
قنات چیست و دارای چه ویژگی هایی می باشد؟ - آرگا https://arga-mag.com/872112/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA
تفاوت چاه و قنات در چیست و حفر آن ها دارای چه مزیت ها و معایبی می باشد؟ - آرگا https://arga-mag.com/866765/%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%DA%86%D8%A7%D9%87-%D9%88-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA
قنات - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA
چاه آب - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%A8
آبهای زیرزمینی - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C
آب های زیر زمینی چیست و چگونه تشکیل می شوند؟ - مجله فرادرس https://blog.faradars.org/%D8%A2%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA/
ناگفتههای پروژه آب ژرف سیستانوبلوچستان/ آیا ایران روی دریای آب زیرزمینی است https://www.farsnews.ir/news/14010621000210/%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%87%E2%80%8C-%D8%A2%D8%A8-%DA%98%D8%B1%D9%81%E2%80%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%E2%80%8C%D9%88%E2%80%8C%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D8%A8
قانون توزیع عادلانه آب - مرکز پژوهشها - مجلس شورای اسلامی https://rc.majlis.ir/fa/law/show/90679
[PDF] دانش بومیِ انتقال و بهره برداری آب در شهداد http://journal.richt.ir/athar/article-1-600-fa.pdf
استفاده از آب چاه چه مزایا و معایبی دارد؟ - شرکت پاکان پالایش البرز https://pakan-palayesh.com/%D8%A2%D8%A8-%DA%86%D8%A7%D9%87
معرفی انواع حفاری چاه و کاربرد آن| نمونه قرارداد حفر چاه - ساختمان کاران https://sakhtemankaran.com/%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%AD%D9%81%D8%B1%DA%86%D8%A7%D9%87/
تفاوت قنات و چاه چیست؟ مزایا و معایب - انسان و محیط زیست http://ensanvmohitzist.blogfa.com/post/19
دستگاه حفاری روتاری (چرخشی) + کاربرد، مزایا و معایب | آرمیکو https://armico.ir/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C/
انرژی بادی چیست ؟ مزایای انرژی باد و معایب آن را بشناسید - پاک پساب اقلیم https://pakpasabeghlim.ir/wind-energy/
چرخ و محور چیست و چه مزایا و کاربردی دارند؟ — به زبان ساده - مجله فرادرس https://blog.faradars.org/%DA%86%D8%B1%D8%AE-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA/
44 ضرب المثل با معنی و داستان کامل | مجله ای سنج https://esanj.ir/mag/proverbs
ماهی - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%DB%8C
[PDF] ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻓﻨﻲ - ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ - آب، اﻧﺴﺎن و اﺟﺘﻤﺎع - ResearchGate https://www.researchgate.net/profile/Kamal_Taheri2/publication/334882820_WaterHuman_Society_2/links/5d43df19a6fdcc370a744726/Water-Human-Society-2.pdf
[4] test-00000-of-00003.txt - Hugging Face https://huggingface.co/datasets/SLPL/naab/resolve/18281ee93835fa387e60b79e352ee4e67af35f32/data/test-00000-of-00003.txt
درسنامه آموزشی علوم تجربی کلاس اول درس 7: زمین خانهی سنگی ما - گاما https://gama.ir/dars/detail/1904/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%B1%D8%B3-7-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%DB%8C-%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D8%A7
[PDF] سدسازی، فواید و معایب آن https://biosepehrsj.ut.ac.ir/article_88988_fd0d1ff33a8e7e71ac0df07c4b4eb4fe.pdf
بررسی کیفیت آب رودخانه شاوور با استفاده از شاخصهای کیفی آب (مطالعه موردی: روستای حمزه تا سد شاوور) https://jest.srbiau.ac.ir/article_19137.html
بازار آب - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%A2%D8%A8
«انتقال آب خلیجفارس؛ اشتباه بزرگی است»/ منتظر کویرهای دریایی باشیم؟ - خبرآنلاین https://www.khabaronline.ir/news/1719027/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84-%D8%A2%D8%A8-%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%B1-%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C
اما و اگرهای آبگیری سد «چمشیر» - ایسنا https://www.isna.ir/news/1401100503118/%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D9%88-%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D8%A8%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%AF-%DA%86%D9%85-%D8%B4%DB%8C%D8%B1
مروری بر روش های استحصال آب باران با تاکید بر مزایا و معایب - ابراهیم امیدوار https://faculty.kashanu.ac.ir/ebrahimomidvar/fa/articlesInConferences/6405
آبیاری - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C
آشنایی با انواع روشهای آبیاری در کشاورزی - ویسپار https://www.vispar.co/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C/
آبیاری تحت فشار - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%D8%AD%D8%AA_%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1