هوش مصنوعی چیست؟

این روزها هر جا حرف از فناوری باشد، قطعا پای مباحث مرتبط با هوش مصنوعی نیز به میان کشیده می‌شود. در این مقاله قرار است در این باره صحبت کنیم که هوش مصنوعی چیست و آیا خطری برای جامعه بشری محسوب می‌شود؟  معمولا حرف زدن از هوش مصنوعی در مجامع عمومی، بیش از اینکه مخاطب را به آینده امیدوار کند، او را می‌ترساند. بسیاری از مردم می‌ترسند که روزی به واسطه‌ی هوش مصنوعی شغلشان را از دست بدهند. 

تا همین سی سال پیش، بسیاری از مردم در جوامع مدرن گمان می‌کردند که تا سال 2020، زمین توسط ربات‌ها اشغال خواهد شد. این ترس که به‌خوبی در فیلم هوش مصنوعی هویدا می‌شود، بیش از هرچیزی نماینده‌ی تمامیت طلبی انسان است. با این حال، می‌بینید که 2021 شد و ما هنوز درگیر تولید یک واکسنیم. آیا واقعا نیاز است ترسی به دلمان راه بدهیم؟ آیا هوش مصنوعی یا Artificial Intelligence تمامیت احاطه‌ی انسان بر زمین را دچار تزلزل می‌کند؟ بیایید پاسخ دقیق‌تری برای این سؤال‌ها پیدا کنیم. آیا بعد از اینکه بدانیم هوش مصنوعی چیست، همچنان از آن خواهیم ترسید؟

بیایید اول به این سئوال فکر کنیم: «آیا احتمال اینکه روزی هوش مصنوعی بر زمین مسلط شود وجود دارد؟»

وقتی ربات‌ها به جان خودشان، بشر و زمین می‌افتند 

بگذارید برایتان قصه‌ای را تعریف کنم. قصه‌ی «شماره‌ 9». اوپنهایمر را می‌شناسید؟ منظورم همان دانشمندی است که ربات شماره 9 را اختراع کرد. دانشمندی که در انیمیشن شماره 9 و ضمن پاسخ به این سؤال که هوش مصنوعی چیست، از آن استفاده ابزاری می‌کند. رباتی کوچک جثه که تنش با پارچه‌ای کتانی پوشانده شده و شخصیت اصلی انیمیشنی به نام «شماره 9» یا «NUMBER 9» است. داستان انیمیشن شماره 9 از این قرار است: با اوج گرفتن تکنولوژی تولید ربات، انسان که خود مشغول نابود کردن زمین بود، یک همکار جدید پیدا می‌کند و به کمک این همکاران‌(آقایان و خانم‌های ربات)، زمین را کلا به فنا می‌دهد. بنا بر آن چه گفته شد، در طول فیلم شما با زمینی مواجه می‌شوید که از بیخ و بن نابود شده است.

حالا زمین چطور نابود شد؟ همانطور که در جریان هستید، بشرِ دو پایی که ما باشیم، عاشق جنگیدن است. اصولا معلوم نیست که این جنگ را کدام پدر نیامرزده‌ای شروع کرد؛ اما خب از همان وقتی که شروع شد، دیگر تمام نشد تا همین امروز. خلاصه که در انیمشین شماره 9 اول از همه ملت مثل شما کنجکاو هستند که بدانند هوش مصنوعی چیست؟ در همان زمان افراد قدرتمند دنیا، برای ضربه زدن به یکدیگر هوش مصنوعی را به خدمت می‌گیرند. کار آن‌قدری بیخ پیدا می‌کند که ربات‌های ساخته شده نیز می‌افتند به جان یکدیگر و انسان‌ها. در نهایت همه نابود می‌شوند و قدرت می‌افتد دست آدم‌ آهنی‌هایی که بدنه‌ی فلزی دارند و سر دسته‌ی آن‌ها چیزی شبیه به عنکبوتی غول‌پیکر است. این غول بی‌شاخ و دم توانایی‌های عجیبی دارد. تنها ربات پارچه‌ای بازمانده ربات شماره 9 است، که او هم در ترس و لرز دائم از ربات‌های فلزی زندگی می‌کند و هر لحظه جان او در معرض تهدید است.

شماره 9، نمونه‌ای از ربات‌های صاحب هوش مصنوعی سطح بالاست که می‌خواهد ضمن نجات دادن دوستانش، بفهمد که در ابتدای امر اصلا چرا ساخته شده است. حداقل، در داستان شماره 9 که هوش مصنوعی زمین را به نابودی کشاند؛ اما آیا هوش مصنوعی در دنیای واقعی نیز می‌تواند زمین را به نابودی بکشاند؟ راستش را بخواهید، هر چیزی امکان دارد. مثلا، ما خودروها را اختراع کردیم، نه برای اینکه به کشتنمان بدهند؛ اما سالیانه هزاران نفر بر اثر تصادف می‌میرند. امکان اینکه انسان با استفاده‌ی ناصحیح از هوش مصنوعی گندی بالا بیاورد که خودش هم نتواند جمعش کند، وجود دارد. حالا که ممکن است روزی، مرگ و زندگی ما درگیر هوش مصنوعی یا هوش مصنوعی شود، بیایید ببینیم که اصلا بالا و پایین این مقوله چگونه است. شاید روزی لازم باشد ما هم مثل نامبر 9 خودمان را توی سوراخ‌سُنبه‌ای مخفی کنیم، از دست هیولایی با چشم‌های قرمز و بدنی از آهن که با ردیاب‌هایش همه جا به‌دنبال ماست.

هوش مصنوعی چیست؟ 

همه چیز از کار دو دانشمند با نام‌های مینسکی و مک کارتی شروع شد. به عقیده‌ی این دو عزیزِ دانشمند، هر ماشینی که وظیفه‌ی خاصی برای انجام دادن داشته باشد، صاحب هوش مصنوعی است. شاید فکر کنید ناآگاهی ما از پاسخ به این سؤال که هوش مصنوعی چیست، نماینده‌ی بی‌اهمیت بودن آن است؛ اما روی دیگر سکه این است که تعریف هوش مصنوعی آن‌قدر گسترده است که در میدان دید انسان نمی‌گنجد. به همین دلیل است که ابزارهای بهره‌مند از هوش مصنوعی معمولا به‌راحتی در زندگی انسان حل می‌شوند. تا به حال فکر کرده‌اید مانیتوری که از طریق آن این متن را می‌خوانید، نماینده‌ای از هوش مصنوعی است که هم اکنون در فاصله‌ی کمی از صورتتان قرار گرفته است؟ حتی خود من، نویسنده این متن. من رباتی بهره‌مند از AI هستم که برای تولید متن برنامه‌نویسی شده‌ام. 

شوخی کردم، نترسید، من ربات نیستم؛ اما باور کنید اگر از ابزارهای مرتبط با هوش مصنوعی بهره‌مند نبودم، نمی‌توانستم این متن را بنویسم. شاید این متن توسط هوش مصنوعی تدوین نشده باشد؛ اما قطعا با کمک آن نوشته شده است. بر فرض مثال کوکی‌های گوگل که در بدو امر، من را به مقوله‌ی هوش مصنوعی علاقه‌مند کردند، خودشان ساختارهای یادگیری گوگل هستند. علاوه بر ساختارهای مرتبط با یادگیری، هر هوش مصنوعی منسجم، برنامه ریزی می‌شود که استدلال کند، مسائل را حل کند و آن چه کسب کرده را در قالب دانش، درک و یا حتی حرکت فیزیکی به نمایش بگذارد. 

آیا این ساختار منسجم، که یاد می‌گیرد و براساس آن چه یاد گرفته عمل می‌کند، می‌تواند روزی تبدیل به تهدیدی برای انسان‌ها شود؟ حداقل در انیمیشن شماره 9 که این‌طور بوده است. رمز قدرتمند بودن هوش مصنوعی چیست؟ آیا می‌توان قدرت آن را سلب کرد؟

راستی حواستان به ربات‌های تلگرام، اینستاگرام و شبکه‌های مجازی هم باشد، آن‌ها هم نمونه‌ای کوچک از هوش‌های مصنوعی اند.

هوش مصنوعی ساخته شده در انیمیشن Number 9 چگونه بود؟

داستان آدم و حوا را شنیده‌اید؟ نمی‌خواهم برگردم و داستان مذکور را زیر و رو کنم. فقط این را بدانید که انیمیشن شماره 9، از ماجرای این داستان الهام گرفته شده است. شباهت ماجرای آدم و حوا به شماره 9 و هوش مصنوعی چیست؟ آن چه به‌عنوان هوش مصنوعی در انیمیشن شماره 9 معرفی شده، توانایی تکثیر پیدا می‌کند. تکثیر شدن مقوله‌ی جالبی است. در هر تکثیر، شما هر آن چه آموخته‌اید را به‌صورت کدهای ژنتیکی به نسل بعدتان منتقل می‌کنید. هوش مصنوعی در انیمیشن شماره 9 نیز چنین توانایی را فراگرفته بود. یاد می‌گرفت و آن چه آموخته بود را به نسل بعدی خود می‌سپرد. این فرایند یادگیری مدام تکرار می‌شد و تکرار می‌شد تا یک ابر مغز ساخته شود: هوشی که به هوش انسان‌ها مسلط است. حالا متوجه شدید شباهت ماجرای آدم و حوا به هوش مصنوعی چیست؟

خبر خوش این است که هوش مصنوعی تاکنون نتوانسته خودش را تکثیر کند. هوش مصنوعی توانایی تکثیر خود را پیدا نخواهد کرد، مگر روزی که به خود آگاهی برسد. با خود آگاه شدن هوش مصنوعی، ماشین‌های صاحب هوش به این نتیجه می‌رسند که باید از خودشان محافظت کنند. در این مرحله است که آن کابوس بشر رنگ واقعیت پیدا کرده و خواب را بر ما حرام می‌کند: هوش مصنوعی خود را تکثیر می‌کند و آموخته‌های خود را به نسل‌های بعد خود منتقل می‌کند. فقط کاش شانس بیاوریم و هوش‌های مصنوعی مثل ما انسان‌ها نژادپرست نباشند وگرنه فاتحه همه‌ی ما خوانده می‌شود.

فاکتور شکل دهنده‌ی دیگر به این کابوس بشر، این است که هوش مصنوعی سراسر منطق است. به بیان دیگر، ماشین‌های بهره‌مند از هوش، از احساسات بهره‌ای نبرده‌اند. این می‌شود که با یک دو دو تا چهارتای ساده، به این نتیجه می‌رسند که وجود انسان بر روی کره زمین به نفعشان نیست. دوباره با هم در یک خط مرور کنیم: هوش مصنوعی چیست؟ ماشینی که قدرت عملیات دارد و سراسر منطق است. حالا فرض کنید چنین ماشینی بر زمین حاکم شده است. شما بگویید ببینم، بعدش چه می‌شود؟ 

قبل از این که خیلی اوج بگیریم، یک لحظه آرامشتان را حفظ کنید. همه‌ی چیزهایی که تا این جا خواندیم چیزی به غیر از فرضیاتی علمی تخیلی نبوده و نیستند. در ادامه‌ی متن تخیل را کنار می‌گذاریم تا با دید علمی درباره‌ی مسئله‌ی هوش مصنوعی صحبت کنیم. 

تاریخچه پیدایش هوش مصنوعی

آموختن پایه‌ها و مبدا AI، با دانستن تاریخچه هوش مصنوعی ممکن می‌شود و ما را در زمینه‌ی پیش‌بینی آینده‌ی این تکنولوژی یاری می‌دهد. تاریخچه هوش مصنوعی است که به ما می‌گوید هوش مصنوعی چیست و چگونه کار می‌کند. هر جا پای ریاضیدان‌ها به علم منطق باز شد، بحث هوش مصنوعی نیز وسط کشیده شد. نمونه‌اش آقای خوارزمی، دانشمند ایرانی که با نوشتن کتاب پنجره‌ی ارقام، ایده‌ی ساختن ویندوز را به بیل گیتس داد. با این حال، مفهوم مدرن هوش مصنوعی توسط جورج بول ارائه شد. نمونه‌ی عملی اولیه‌ی هوش مصنوعی، کامپیوتری بود که در سال 1321 هجری شمسی ساخته شد. کامپیوتری که به نظر می‌رسید توانایی شبیه‌سازی برخی از رفتارهای انسانی را دارد.

با این حال، کامپیتور اختراع شده در سال 21، چندان قدرتمند نبود که بتواند خود را به‌عنوان ماشینی هوشمند به همه ثابت کند. شاید هم دلیل جدی گرفته نشدن این اختراع، درگیری دنیا با تبعات گسترده‌ی جنگ جهانی اول بود. از این رو، مقوله‌ی هوش مصنوعی چندان جدی گرفته نشد، تا سال 1343 هجری شمسی که مقوله‌ی هوش مصنوعی چنان اهمیتی پیدا کرد که به‌عنوان دانشی مجزا به اهالی فن معرفی شد. با این حال، هنوز مانده که کامپیوترها آن نقطه عطف به‌خصوص را در رشد AI ایجاد کنند. اگر می‌پرسید نقطه‌ی عطف هوش مصنوعی چیست و چه زمانی بروز می‌کند، باید منتظر بروز ابر AI باشید. 

پس تاریخچه هوش مصنوعی به ما می‌گوید که همه چیز از یک کامپیوتر شروع شد. اگر از ما بپرسند که ریشه‌ی هوش مصنوعی چیست، می‌گوییم همین کامپیوتر ساده: یک مانیتور، یعنی دقیقا همان چیزی که هم اکنون مشغول مشاهده‌ی آن هستید، یعنی همان چیزی که احتمالا هم اکنون دوربینش به سمت چهره‌ی شما قرار دارد. رمز پیشرفت هوش مصنوعی چیست؟ آیا او شما را می‌بیند؟ آیا ممکن است روزی عصر پادشاهی او فرا برسد؟ شاید بگویید نه، چون برای پادشاه شدن باید قدرت مالی داشت. آیا تا به حال درباره‌ی بیت کوین و بلاک چین چیزی شنیده‌اید؟ قدرتمندترین رمز ارز دیجیتالی دنیا که منبع تمام نشدنی‌اش، متعلق به هوش مصنوعی است. فقط کافی است یک نفر هوش‌های مصنوعی را از این ارثیه‌ی کلان باخبر کند.

اولین ماشینی که از هوش مصنوعی بهره می‌بُرد…

همان طور که گفته شد، اولین نمونه از هوش مصنوعی در کامپیوتر دیده شد. پس در پاسخ به این سؤال که اولین ماشین بهره‌مند از هوش مصنوعی چه ماشینی بود؟ خیلی ساده می‌گوییم کامپیوتر. با این حال، عمق این جواب بسیار بیشتر از آن است که بتوانیم آن را در یک کلمه بیان کنیم. کامپیوترها تاریخچه‌ای طولانی دارند. شاید باورش برایتان سخت باشد؛ اما تاریخچه هوش مصنوعی و کامپیوترها به قبل از میلاد مسیح باز می‎گردد. 

ساختارهایی مانند چرتکه، آنتیکیترا و…، همگی از کامپیوترهای آنالوگ یا قیاسی محسوب می‌شدند. برای درک پاسخ به این سؤال که هوش مصنوعی چیست، نیازمند بررسی روند واگذاری وظایف به ابزارها هستیم. این روند از اختراع چرتکه شروع شد؛ اولین ماشینی که می‌توانست در انجام محاسبات به ما کمک کند. این ابزارها پیشرفت کردند و پیشرفت کردند، تا رسیدند به همان کامپیوتری که سال 1321 اختراع شد. همه چیز از آن ماشین که پدر هوش مصنوعی مدرن به‌شمار می‌رود شروع شد. تا در سال 1342، کامپیوترهای مدرن‌تر پایشان به دنیای روزمره باز شد. کامپیوترها عملا بسیاری از نقش‌های اجرایی در ادارات را بر عهده گرفتند و وارد عصر اتوماسیون شدیم. حالا که می‌دانید تاریخچه هوش مصنوعی چیست، بگذارید شما را با یک تئوری مواجه کنم.

همه چیز از چرتکه شروع شد و به سمت ابرکامپیوترها پیش رفت. اگر در تمام این سال‌ها، هوش مصنوعی مشغول یادگیری بوده باشد چه؟ اگر آن‌ها از سال‌ها پیش توانایی تکثیر داشتند و ما هم اکنون نمودش را با بررسی سیر پیشرفت آن‌ها شاهد باشیم، در آینده چه بر سرمان خواهد آمد؟ آیا خیلی وقت است که زمینِ دنیا را به هوش مصنوعی باخته‌ایم و خبر نداریم؟ آینده هوش مصنوعی چیست؟ اگر هوش مصنوعی را یک ساختار هدفمند در نظر بگیریم، آینده‌ی آن توسط پیشرفته‌ترین ماشین صاحب این هوش رقم می‌خورد. بیایید نگاهی به پیشرفته‌ترین ماشین دارای هوش مصنوعی داشته باشیم.

سفارش یا انجام پروژه‌های برنامه‌نویسی

قوی‌ترین هوش مصنوعی جهان 

خیلی‌ها عقیده دارند که قوی‌ترین هوش مصنوعی جهان حتی از یک بچه کوچک نیز نااگاه‌تر است؛ اما آیا واقعا چنین است؟ راز پشت رفتارِ ابتدایی پیشرفته‌ترین شکل هوش مصنوعی چیست؟ به ربات‌های امروزی نگاه کنید. فکر می‌کنید خفن‌ترین کار پیشرفته‌ترین شکل هوش مصنوعی چیست؟ همین که در آشپزخانه‌هایی مخصوص، همبرگرها را از این رو به آن رو کنند که یک وقت نسوزند. احتمالا حواستان به این نباشد که یک چشم دیگر نیز مشغول تماشای همان چیزی است که شما به آن نگاه می‌کنید. ذوق زده شده‌اید و از رباتی که صاحب قوی‌ترین هوش مصنوعی جهان معرفی شده است فیلم می‌گیرید و حتی فکرش را نمی‌کنید که گوشی موبایل شما از همه این وقایع آگاهی دارد. باز هم در آن موبایل به‌دنبال این می‌گردید که پیشرفته‌ترین شکل هوش مصنوعی چیست؟ خب، اگر دنبال اسم یکی از همان ربات‌ها هستید، باید بگویم که تا امروز MilkyWay 2، پیشرفته‌ترین ربات دنیا است.

انواع هوش مصنوعی

بیایید ببینیم انواع هوش مصنوعی چیست؟ به طور کلی هوش مصنوعی را در هفت گروه طبقه‌بندی می‌کنند. این طبقه‌بندی‌ها براساس سطح هوشمندی در نظر گرفته می‌شوند. سطح هوشمندی در حقیقت بیانگر میزان توانایی ربات‌ها در انجام وظایف انسانی است. نوع اول را ماشین‌های انفعالی در نظر می‌گیرند. برای این که بدانید جایگاه ماشین‌های انفعالی در دنیای هوش مصنوعی چیست، می‌توانید به دیپ بلو IBM نگاه کنید. ماشینی که حافظه ندارد و نمی‌تواند تجربه کسب کند. 

نوع دوم هوش مصنوعی را ماشین‌هایی با حافظه‌ی محدود تشکیل می‌دهند. جایگاه ماشین‌های حافظه محدود در دنیای هوش مصنوعی چیست؟ ماشین‎های حافظه محدود، همان‌هایی هستند که امروزه دنیای تکنولوژی ما را شکل داده‌اند. این ماشین‌ها از داده‌های خود تجربه کسب می‌کنند و براساس تجربیاتشان عمل می‌کنند. مثلا شما عکسی را در گوگل سرچ می‌کنید و گوگل بر حسب تجربه به شما می‌گوید صاحب عکس کیست. برای این کار بر فرض مثال، گوگل هزاران عکس از جانی دپ دریافت کرده و یاد گرفته که جانی دپ چه سر و ظاهری دارد. روی همین حساب هروقت عکس جانی را نشانش بدهید، در جا او را خواهد شناخت.

 قابل توجه افرادی که می‌پرسند تا وقتی این ابزار تحت کنترل ما باشند، خطر هوش مصنوعی چیست، باید عرض کنم که به نظرتان در دنیای امروزی ما در اختیار تکنولوژی هستیم یا تکنولوژی در اختیار ما. یک بار که سعی کنید انجام کارهای روزمره خود را بدون کمک گرفتن از تکنولوژی جلو ببرید، متوجه می‌شوید دلیل بدبینی امثال ایلان ماسک نسبت به هوش مصنوعی چیست. تمام کارهای ما عملا به هوش مصنوعی وابسته شده است.

نوع سوم هوش مصنوعی، مخصوص ماشین‌های پیرو نظریه‌ی ذهن است. یادتان است در پاسخ به این سؤال که عامل خطرساز هوش مصنوعی چیست، گفتیم که باگ هوش مصنوعی احساس نداشتن آن است؟ حالا ماشین‌هایی که براساس نظریه‌ی ذهن ساخته می‌شوند، این باگ را حل کرده‌اند. این ماشین‌ها که احساسات انسان را درک می‌کنند، هم اکنون در مرحله‌ی تحقیق و توسعه قرار دارند. اگر هم اکنون از خودتان می‌پرسید که در صورت توسعه این ماشین‌ها، آن وقت خطر هوش مصنوعی چیست؟ جواب چندان پیچیده نیست، کافیست از خودتان این دو سؤال را بپرسید: اول این که اگر این ماشین‌ها آنقدر پیشرفته باشند که بتوانند با کد نویسی مسیر احساسات خود را تنظیم کنند چه؟ دوم این که اگر این ماشین‌ها به احساساتی مانند برتری جویی و حسادت دست پیدا کنند چه؟

نوع بعدی ماشین‌های هوشمند، شامل ماشین‌های خودآگاه است. ماشین‌های خودآگاه درست مانند یک انسان عمل می‌کنند. اگر معیارمان از هوش مصنوعی ، این دسته از ماشین‌ها باشند، آن وقت جواب تمام سؤالاتی که تا به حال آن‌ها را بررسی کرده‌ایم، به طور کل تغییر می‌کند.

سه نوع دیگر از هوش مصنوعی شامل ماشین‌های ضعیف و ماشین‌های صاحب آگاهی کلی و ابر ماشین‌ها هستند. حالا نمونه‌ی ضعیف از هوش مصنوعی چیست؟ پاسخ این است: «همان رباتی که عرض کردم همبرگرها را برمی‌گرداند و شما برایش کف می‌زنید.» آن آقا یا خانم ربات نمونه‌هایی از هوش مصنوعی ضعیف هستند. بدین معنا که وظایف خاصی را به‌صورت پیش‌فرض آموخته‌اند و با کمک مهارت‌های شبه انسانی خود، آن‌ها را به انجام می‌رسانند. به عقیده‌ی بسیاری از فعالان عرصه‌ی هوش مصنوعی، تمامی ماشین‌هایی که تاکنون طراحی شده‌اند همگی در این گروه از هوش مصنوعی قرار می‌گیرند. آن‌ها برای اثبات این استدلال، ادعا می‌کنند که هیچکدام از ماشین‌های هوشمند، نمی‌توانند خارج از چهارچوب برنامه نویسی شده‌ی خود عمل کنند. بدین ترتیب است که همه‌ی ماشین‌ها را دارای هوش ضعیف می‌دانند. 

هوش مصنوعی کلی، در برابر هوش مصنوعی ضعیف قرار می‌گیرد. بدین معنا که ماشین‌های بهره‌مند از هوش مصنوعی کلی، در چهارچوب برنامه‌های خود یاد می‌گیرند که چگونه بهتر شوند. یادگیری این موضوع در نهایت امکان تغییر چهارچوب‌های برنامه نویسی را در اختیارشان قرار می‌دهد و این روند به‌صورت مداوم تکرار می‌شود. توجه کنید که زمان یادگیری ماشین‌ها بسیار کم‌تر از انسان‌ها است. ماشین‌های بهره‌مند از هوش مصنوعی کلی، طی مدت زمان کوتاه، حجم زیادی از اطلاعات را می‌آموزند، آن‌ها را به یکدیگر ارتباط می‌دهند و استدلال می‌کنند. این دسته از ماشین‌ها به‌کمک توانایی استدلال خود، به‌تدریج خصوصیاتی انسان گونه پیدا می‌کنند. 

خصوصیات انسان گونه چگونه ظاهر می‌شود؟ منظور از خصوصیات انسان‌گونه، توانایی درک مسائل چند بعدی است. انسان برای انجام این کار نیازمند منطق است. منطق همان چیزی است که دانشمندان به این گروه از ماشین‌ها هدیه خواهند داد تا بتوانند به‌کمک آن، درست مانند انسان‌ها از پس حل مسائل چند بعدی بربیایند. البته که این دسته از ماشین‌ها هنوز در دنیای واقعی ساخته نشده‌اند، با این حال، برخی بر این گمان هستند که حتی نظریه‌پردازی برای طراحی چنین ماشین‌هایی تهدیدی علیه بشریت است. 

بیایید ببینیم عجیب‌ترین شکل از هوش مصنوعی چیست. هیجان‌انگیزترین شکل از هوش مصنوعی برای اهل فن، ابر هوش مصنوعی است. ابر هوش مصنوعی در حقیقت ترکیبی است از تمامی اقسام هوش مصنوعی. با این حساب، احتمالا اولین چیزی که به ذهنتان خطور کرده، این است که ابر هوش مصنوعی خصوصیات انسان‌گونه نیز دارد. بگذارید حدستان را تصحیح کنم. ابر هوش مصنوعی نه خصوصیات انسان‌گونه، بلکه خصوصیات ابر انسان‌گونه دارد. این به چه معنا است؟ 

گفتیم که انسان‌گونه بودن به‌معنای داشتن توانایی پردازش اطلاعات مرکب، یا همان منطق است. بنابراین، به صورت پیش‌فرض اگر کامپیوتری بتواند با سرعتی معادل میانگین سرعت یادگیری انسان‌ها، یا کم‌تر از آن وقایع مختلف را تحلیل کند، آن کامپیوتر شمایل انسان‌گونه پیدا کرده است. حالا که فهمیدید معمای انسان‌گونه بودن هوش مصنوعی چیست، ابر کامپیوتری را در نظر بگیرید، که سرعت یادگیری‌اش به شکل چشمگیری بیشتر از سرعت یادگیری انسان باشد. این ابرکامپیوتر در کوتاه‌ترین زمان ممکن تمام مسائلی را حل می‌کند که ما انسان‌ها به‌دنبال پاسخ برای آن‌ها هستیم. پس، زودتر از ما به تمام علوم مسلط شده و خصوصیات ابر انسان‌گونه پیدا می‌کند. 

نتیجه‌ی پدید آمدن ابر هوش مصنوعی چیست؟ پدید آمدن ابر هوش مصنوعی، می‌تواند منجر به بروز سناریوهایی شود که همگی در پدیده‌ی تکینگی خلاصه می‌گردند. براساس فرضیات تکینگی فناوری، بالاخره روزی فرا خواهد رسید که پیشرفت تکنولوژی سرعت بیشتری از پیشرفت بشری پیدا کند. زمانی که آن روز فرا برسد، بشر دیگر نخواهد توانست به شکل کنونی حیات خود را ادامه دهد. براساس گفته‌ی اولام:

«شتاب روز افزون رشد فناوری و سبک زندگی بشر، خبر از نزدیک بودن دوران تکینگی می‌دهد. وقتی آن روز فرا برسد، امور انسانی آنگ‌ونه که ما می‌شناسیم دیگر وجود خارجی نخواهند داشت.»

براساس یافته‌های استورات آرمسترانگ، احتمال وقوع تکینگی در بین 5 تا صد سال آینده چیزی در حدود هشتاد درصد است. خلاصه که آقایان و خانم‌ها، کمربندها را ببندید. یک توک پا آمده‌اید بخوانید که هوش مصنوعی چیست؛ اما افتادید به تکاپو و ترس از فرا رسیدن تکینگی.

اهداف هوش مصنوعی

ما که در این مقاله تا این جا «جملگی عیب بگفتیم». نظرتان چیست کمی از هنرهای هوش مصنوعی صحبت کنیم؟ قطعا هوش مصنوعی کاربردهای مفید و مثبتی نیز دارد. اصلا اگر از بدو ابداع آن، فوایدش بیش از مضراتش نبود، اصلا کسی به ایده‌ی آن بال و پر نمی‌داد. بیایید ببینیم اصلی‌ترین هدف هوش مصنوعی چیست. 

اصلی‌ترین هدف هوش مصنوعی، ساده کردن زندگی مردم با ورود به حوزه‌های سلامت، توسعه‌ی کسب‌و‌کار، تدریس و آموزش، اقتصاد، قانون، قضا، تولید امنیت داده‌ها و تفسیر آن‌ها است. طبیعی است که هر چه بیشتر پای این علم نسبتا جوان را به حوزه‌های مختلف زندگی بشری باز کنیم، بیشتر در معرض تهدید آن قرار خواهیم گرفت. با این حال، نمی‌توان انکار کرد که نقش چشمگیر هوش مصنوعی محدود در این زمینه‌ها، باعث پیشرفت چشمگیر بشر در تک‌تک این حوزه‌ها شده است. 

امروزه به کمک ماشین‌ها، سرعت تشخیص و درمان بیماری‌های مختلف به شکلی چشمگیر افزایش پیدا کرده است. علاوه بر دخالت هوش مصنوعی در فرایند درمان، امروزه هوش مصنوعی نقشی مانند پرستار پیدا کرده است. پرستاری که گام‌به‌گام تمام اطلاعات مربوط به بیماری و سلامت شما را استخراج می‌کند، وضعیت جسمانی شما را لحظه‌به‌لحظه تحلیل می‌کند و مصرف داروهایتان را براساس اطلاعات تحلیل شده مدیریت می‌کند. هوش مصنوعی در حوزه‌ی توسعه‌ی کسب‌وکار نیز تحولات وسیعی ایجاد کرده است. بسیاری از فعالیت‌های کسب‌و‌کارهای نوپا، امروزه براساس اتوماسیون انجام می‌گیرند. اگر به فکر فرو رفته‌اید که اهمیت ارتباط کسب‌و‌کار و هوش مصنوعی چیست، بگذارید با یک مثال ساده روشنتان کنم. تا همین چند سال پیش، مردم مجبور بودند برای پیدا کردن شغل از یک شهر به شهری دیگر بروند. امروزه با کمک هوش مصنوعی، امکان دورکاری برای اکثر افراد جامعه فراهم شده است. در این مسیر، نرم‌افزارهایی مثل TRELLO و WEB WORKER به کمک کسب‌و‌کارها می‌آیند تا امکان تسلط بر کارمندان را برای مدیران فراهم کنند. حتی در این روز‌های کرونایی مشاوره در زمینه‌های گوناگون نیز با کمک ابزارهای هوش مصنوعی انجام می‌شود.

از کاربرد هوش مصنوعی در حوزه‌ی تدریس و آموزش که دیگر برایتان نگویم. در پی بحران کرونا، تقریبا همه‌ی ما می‌دانیم که عمده‌ی چندو‌چون ارتباط آموزش با هوش مصنوعی چیست. با این حال، این ارتباط به آموزش از راه دور محدود نمی‌شود. هوش مصنوعی در زمینه‌ی استعدادیابی افراد نیز کمک شایانی به جوامع مدرن کرده است. بدین ترتیب که نیازها، علایق و استعدادهای دانش‌آموز توسط هوش مصنوعی مشخص می‌شود. در حوزه‌ی اقتصاد نیز به همین ترتیب است. هوش مصنوعی وظایف گسترده‌ای در این حوزه نیز بر عهده دارد که طیف وسیعی از اتوماسیون داده‌ها و ارائه‌ی مشاوره‌های اقتصادی را شامل می‌شود.

در حقیقت ارائه‌ای که هوش مصنوعی حین مشاوره‌ اقتصادی عرضه می‌کند، نتیجه‌ی تحلیل داده‌های اتوماسیون شده است. این خود بدان معنا است که ما با سیستمی هوشمند طرف هستیم، که به‌خوبی می‌داند چه خبر است و حتی می‌تواند آینده را پیش‌بینی کند. حالا فرض کنید که این ساختار بخواهد تحلیلی غلط را در مقیاس گسترده منتشر کند. اگر حتی به‌دلیل خطا در برنامه‌نویسی چنین اتفاقی رخ دهد، هوش مصنوعی زندگی یک جماعت را زیر‌و‌رو می‌کند. از کجا معلوم تا‌به‌حال نکرده باشد؟ اگر این هوش آن‌قدر قدرتمند شده باشد که ما را گول بزند چه؟ این، همان ایده‌ی اصلی سری فیلم‌های ماتریکس است. سری فیلم‌هایی که روایتگر دنیایی هستند که در آن، کامپیوترها انسان را گول زده‌اند و انسان فکر می‌کند که همچنان کنترل کامپیوترها را در دست دارد. 

سطوح مختلف هوش مصنوعی

سطوح مختلف هوش مصنوعی چیست و AI چند سطح دارد؟ هوش مصنوعی در سه سطح طبقه بندی می‌شود. پیشتر گفتیم که هوش مصنوعی دارای چند نوع است. هر نوع از هوش مصنوعی، اعماق مختلفی از یادگیری را تحت پوشش قرار می‌دادند. زمانی که حرف از سطح هوش مصنوعی می‌شود، به جای عمق، به گستره نگاه می‌کنیم. 

• سطح پایه
  ماشین‌هایی با هوش مصنوعی در گستره‌ی سطح پایه، به میزانی چابک هستند که بتوانند وظایف محدودی که بر عهده دارند را بهتر از انسان‌ها انجام دهند. مانند کامپیوترها و موبایل‌ها. اتوموبیل‌های خودران و حتی دستیارهای مجازی صوتی مانند GOOGLE ASSISTANT، SIRI و ALEXA، همگی در سطح پایه قرار دارند. 
• سطح GENERAL
  سطحی از هوش مصنوعی است که ماشین‌های صاحب آن تا به حال در دنیای واقعی ظهور نکرده‌اند. این ماشین‌ها که رد پایشان در جای‌جای ادبیات علمی تخیلی دیده می‌شود، محیط اطراف خود را مانند یک انسان درک می‌کنند. با گذشت زمان و توسعه‌ی هوش مصنوعی، ماشین‌هایی که دارای همین سطح از هوش هستند می‌توانند جای انسان‌ها را پر کنند. لازم به ذکر است ربات شماره 9 دارای این سطح از هوش مصنوعی بود. 
• سوپر هوش
  سطحی از هوش مصنوعی است که احتمالا در آینده‌ای خیلی خیلی دور به دست ناانسان‌ها طراحی خواهد شد؛ اما سوپر هوش مصنوعی چیست؟ روزی که ماشین‌ها صاحب سوپر هوش شوند، دیگر این ما نیستیم که بر زمین فرمانروایی می‌کنیم. اصلی‌ترین فرضیه این است که ربات‌ها آنقدری پیشرفته شوند که خودشان اقدام به ارتقا خود کرده و سوپر هوش بیافرینند. یادتان است که گفتیم طبقه سوم هوش مصنوعی چیست؟ طبقه‌ای که در آن ربات‌ها صاحب احساسات می‌شوند. باید دید که آیا ورود ماشین‌ها به طبقه‌ی هوش مصنوعی جلوی پیشرفت آن‌ها را خواهد گرفت یا خیر؛ مثلا، این که رباتی احساس بی‌انگیزگی کند و احساسش را به شکل ویروسی کامپیوتری به سایر هم نوعانش منتقل کند. در این صورت جامعه‌ی رباتی ما پیش از آن که خیلی بزرگ شود از بین می‌رود.

انسان‌ها در طول تاریخ ضربه‌های جبران‌ناپذیری به خود زده‌اند. این که ربات‌ها نیز بخواهند منطق را کنار گذاشته و با تکیه بر احساسات، به یکدیگر آسیب بزنند، قطعا به نفع انسان‌ها خواهد بود. احتمالا روزی که ربات‌ها به گستره‌ی سوم هوش مصنوعی دسترسی پیدا کنند، متنی که من امروز برایتان نوشتم را مانند کتابی سِری از دید سایرین پنهان کنند. چه می‌دانم شاید اصلا من نوستراداموس نسل آینده ربات‌ها باشم. خلاصه که آقایان و خانم‌های ربات، من این جا هستم که دستتان را رو کنم.

جزئیاتی درباره‌ی هوش مصنوعی

هوش مصنوعی ساختاری است که به جای پیروی از دستورالعمل‎های ساده، از تحلیل و استنباط در مسیر عملکرد بهره می‌برد. فرایند یادگیری و تحلیل به دو شکل تحت نظارت و بدون نظارت انجام می‌گیرد. ماحصل روش‌های مختلف یادگیری هوش مصنوعی طی سالیان مختلف، سبب بروز شکل جدیدی از یادگیری ماشینی شده است: یادگیری ماشینی HCVCM. اساس به‌کارگیری این روش از هوش مصنوعی چیست؟ اساس این روش تحلیل داده‌های شبکه‌ی اعصاب مصنوعی و داده‌های رگرسیون است. در این مدل، دستگاه خود‌به‌خود به‌کمک متغیرهای پیش‌فرض، اقدام به تولید متغیرهای نو می‌کند. در گام دوم، متغیرهای دارای ضریب همبستگیِ بیشتر با خروجی، جایگزین متغیرهای اولیه می‌شوند و در نهایت، داده‌های نویی تعریف می‌شوند و چهارچوب‌ها تغییر می‌کنند؛ این یادگیری ماشین است.

جالب است بدانید که این مدل جدید یادگیری هوش مصنوعی توسط دانشمدی ایرانی به نام آیدین شیشه گران ابداع شده است.

هوش مصنوعی چگونه خودش را ارتقا می‌دهد؟

راهکار ارتقا هوش مصنوعی چیست؟ آیا AI توانایی ارتقای خود‌به‌خودی دارد؟ ارتقای خود‌به‌خودی هوش مصنوعی، براساس تداوم تحلیلگری انجام می‌گیرد. دستگاه‌های مجهز به هوش مصنوعی به‌صورت مداوم یاد می‌گیرند تا به خود آگاهی برسند. پس از رسیدن به درجه‌ی خودآگاهی، این دستگاه‌ها اقدام به محافظت از خود می‌کنند. این محافظت به احتمال زیاد، با تغییر چهارچوب‌های ساختاری در برنامه‌ی هوش مصنوعی انجام می‌گیرد.

ارتقای یک هوش مصنوعی تا کجا ادامه دارد؟

براساس قواعد علمی حال حاضر، ارتقای هوش مصنوعی در چهارچوب کدهایش انجام می‌گیرد. زمانی که به قول معروف چوب خط یک دستگاه در یادگیری و استخراج و پردازش داده پر شود، ظرفیت ارتقای آن پایان می‌پذیرد و دستگاه روی دور تکرار می‌افتد. ممکن است دستگاه مذکور هر بار آن چه که به‌دست آورده را به شکل‌های مختلفی به کار ببندد؛ اما دیگر چیز جدیدی یاد نمی‌گیرد. بگذارید با یک مثال قضیه را برایتان ملموس کنم. دستگاه یاد می‌گیرد که دو به علاوه دو برابر با چهار است؛ اما دیگر نمی‌داند چطور باید از این چهار استفاده کند. نمی‌داند این عدد چهار چه مفهومی دارد و طبیعتا نمی‌تواند برود تا دم نانوایی چهار عدد نان بخرد. به همین دلیل رشد آن در همان مرحله متوقت می‌شود.

چه زمانی هوش مصنوعی می تواند به‌عنوان تهدیدی برای بشر محسوب شود؟

همانطور که گفتیم خودآگاهی، اولین مرحله از خطرساز شدن هوش مصنوعی است. خودآگاهی می‌تواند زمینه‌ساز اقدام ماشین‌ها برای بهبود عملکردشان باشد. این بهبود و ارتقا می‌تواند منجر به تسلط آن‌ها بر هوش انسان باشد. توجه داشته باشید که کامپیوترها همین حالا هم از انسان‌ها تواناترند، فقط کافی است خودشان از این قضیه مطلع شوند.

نظریه‌های مختلف درباره‌ی انقراض بشر توسط هوش مصنوعی

راستش را بخواهید، اکثر تئوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی که به انقراض تمدن بشری ختم می‌شود، نه انقراض خود بشر؛ اما مهم‌ترین نظریه‌ی انقراض تمدن بشر توسط هوش مصنوعی چیست؟ در این نظریه انسان‌ها در نهایت تسلیم ماشین‌ها می‌شوند. با این حال، چون ماشین‌ها صاحب منطق هستند به جای نابود کردن آن‌ها، انسان‌ها را به بردگی می‌گیرند. درست مثل کاری که هم اکنون ما با ماشین‌ها انجام می‌دهیم.

استفاده از هوش مصنوعی در زندگی امروز برای مقاصد مثبت

پیشتر گفتیم که هوش مصنوعی چیست و چه نقشی در زندگی روزمره ما ایفا می‌کند. اگرچه چیستی این پدیده تهدیدی علیه تمدن بشر است، با این حال تاکنون انسان‌ها چندان آسیبی از هوش مصنوعی ندیده‌اند. در عوض، در بسیاری از زمینه‌ها از جمله درمان و بهداشت، هوش مصنوعی به کمک انسان آمده و جانش را نجات داده است.

آیا تا کنون از هوش مصنوعی برای مقاصد منفی استفاده شده است؟

عمده‌ترین کاربردهای منفی هوش مصنوعی مرتبط با کاربردهای نظامی است. چندی پیش، محسن فخری زاده دانشمند هسته‌ای ایران به کمک هوش مصنوعی ترور شد. بدین شکل که تصویر او در اختیار دستگاه‌های تشخیص خودکار قرار گرفت و موقعیت او شناسایی شد و پس از شناسایی چهره‌ی وی توسط دستگاه‌های مجهز به هوش مصنوعی، این دستگاه‌ها به‌صورت هدفمند به ایشان شلیک کردند.

آیا استفاده از هوش مصنوعی در دنیای امروز ضرورت دارد یا امکان حذف آن وجود دارد؟

اگر می‌پرسید ضرورت استفاده از هوش مصنوعی چیست، عرض کنم که حذف هوش مصنوعی از زندگی انسان به‌معنای بازگشت به سال‌ها قبل است. همان طور که گفته شد، هوش مصنوعی چنان مقوله‌ی گسترده‌ای است که خارج از وسعت دید ما است. ماشین‌های مجهز به این تکنولوژی چنان در زندگی ما حل شده‌اند که ما آن‌ها را به‌عنوان عضوی جدا نشدنی از زندگی خود پذیرفته‌ایم. بنابراین، حذف هوش مصنوعی عملا غیرممکن است.

درباره‌ی خوب و بد بودن این‌ها شما تصمیم بگیرید

اسباب بازی‌هایی از جنس هوش مصنوعی، مثل دایناسور PLEO مدتی است که وارد بازار شده‌اند. پلئو درست مانند یک حیوان خانگی است، عاشق محبت است و بدون دریافت توجه از صاحبش افسرده می‌شود. همه‌ی این رفتارها براساس AI انجام می‌گیرند. آیا شما حاضرید محبت کردن به یک ماشین را به فرزندتان یاد دهید؟ آیا محبت کردن به یک ماشین، می‌تواند موجب گرایش انسان به سمت دوست‌ها و معشوقه‌هایی از جنس هوش مصنوعی شود. یک چیزی شبیه داستان فیلم HER که در آن خواکین فینیکس با یک سیستم عامل که داری صدایی زنانه است، رابطه‌ی عاطفی برقرار می‌کند. در حال حاضر اپلیکیشن‌هایی مثل Replica وجود دارند که به کمک آن‌ها عملا با یک AI صحبت عاشقانه خواهید کرد. این نرم‌افزارها انسان را به کدام سو خواهند برد؟ آیا همه‌ی این‌ها برای فرار از تنهایی است؟ آیا ممکن است در نهایت این احساس تنهایی باشد که کار دست انسان بدهد و نه برتری جویی‌اش؟ به نظرتان حالا که ارتش‌های دنیا به‌شدت درگیر توسعه‌ی AI هستند، ممکن است روزی ارتشی از هوش مصنوعی شکل بگیرد؟ ارتشی که ربات‌ها سرباز آن هستند. اگر این ربات‌های متکی به AI با یک یکدیگر متحد شوند چه؟ آن وقت کلیدِ خاموش کردن هوش مصنوعی چیست؟

سخن پایانی

با همه‌ی این تعاریف، من شدیدا بر این باورم که آینده‌ی نسل بشر، نه به دست دستگاه‌ها بلکه به دست خودش تعیین می‌شود. بشر صاحب فاکتور احساسات است و ممکن است احساس برتری جویی در نهایت کار دستش بدهد؛ اما خب، از طرفی بشر صاحب شعور نیز هست. اصلا، همین شعور بوده که تاکنون به ما اجازه‌ی پیشرفت داده، وگرنه که امروز سال‌ها پس از اختراع چاقو و وجود حس برتری طلبی، یکدیگر را با چاقو تکه‌تکه کرده بودیم، همین طور که حالا بعضی‌هامان همین کار را می‌کنیم. خلاصه در نبرد بین شعور و خودخواهی، یکیشان انتخاب خواهد شد. علت ترس ما از هوش مصنوعی چیست؟ به نظر شما، آیا شعور برنده شده و انسان به زمین مسلط می‌ماند، یا برتری‌طلبی زمین را به دست ماشین‌ها می‌اندازد؟ اصلا از کجا معلوم همین حالا زمین دست ماشین‌ها نباشد؟

حالا اگر با همه‌ی این اوصاف قصد کرده‌اید یک هوش مصنوعی طراحی کنید، می‌توانید از متخصصان برنامه نویسی در کارلنسر برای انجام پروژه‌های برنامه‌نویسی مربوط به این کار کمک بگیرید.

سوالات متداول

1. ابر هوش مصنوعی چگونه باعث به وجود آمدن تکنیگی فناوری می‌شود؟
   پدید آمدن ابر هوش مصنوعی، می‌تواند منجر به بروز سناریوهایی شود که همگی در پدیده تکینگی خلاصه می‌گردند. براساس فرضیات تکینگی فناوری، بالاخره روزی فرا خواهد رسید که پیشرفت تکنولوژی سرعت بیشتری از پیشرفت بشری پیدا کند. زمانی که آن روز فرا برسد، تمدن بشری دیگر نخواهد توانست به شکل کنونی حیات خود را ادامه دهد.
2. طبقه بندی سطح هوش ماشین‌ها بر چه اساسی انجام می‌گیرد؟
   این طبقه‌بندی براساس سطح هوشمندی در نظر گرفته می‌شوند. سطح هوشمندی در حقیقت بیانگر میزان توانایی ربات‌ها در انجام وظایف انسانی است.