ADHD چیست؟ چگونه با افراد بیش‌ فعال برخورد کنیم؟

آیا تا به حال با اصطلاح ADHD (ای‌دی‌اچ‌دی) مواجه شده‌اید؟ شاید برای شما هم سوال شده باشد که ADHD چیست و چه علائمی دارد یا احتمالاً در زندگی خود با افراد بیش‌فعالی در محل کار، مدرسه، دانشگاه و… مواجه شده‌اید که بعد از مدتی وقت گذراندن با آن‌ها متوجه می‌شوید که یک‌سری رفتار متفاوت به‌صورت الگووار از خود نشان می‌دهند. این رفتارها اغلب ممکن است با تنبلی، فراموشکاری، حساسیت‌پذیری بالا و این‌دست مسائل اشتباه گرفته شوند. امّا شاید پای یک اختلال مهم در میان باشد. در این‌جا شاید از خود بپرسید که چگونه باید با افراد بیش‌فعال برخورد کنیم.

با این‌که هیچ تست مشخص و سرراستی برای تشخیص اختلال بیش فعالی وجود ندارد، انسانها در هر دوره‌ای در زندگی می‌توانند مبتلا به آن شوند. اگر خودتان یا فردی را می‌شناسید که مشکوک به ADHD است، می‌توانید به یک متخصص روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. به‌هرروی، اگر متخصص تشخیص داده که دوست، همکار، فرزند یا پارتنرتان دارای اختلال کمبود توجه همراه با بیش‌فعالی است، باید نکاتی را همیشه درنظر داشته باشید تا بتوانید یک رابطه‌ی سالم  را رقم بزنید و با درک بهتر طرف مقابلتان فضای امنی را برایش فراهم کنید. امروز در این مطلب می‌خواهیم شما را در این مسیر همراهی کنیم تا علاوه‌بر شناخت بهتر «بیش‌فعالی» بتوانید راهی درست و سالم برای مواجهه با آن پیش بگیرید.

 

ای‌ دی‌ اچ‌ دی (ADHD) چیست؟

ای‌دی‌اچ‌دی (ADHD) یا همان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) یک اختلال عصبی-رشدی است که در میان کودکان و بزرگسالان دیده می‌شود و افراد را با چالش‌هایی در زندگی روزمره خود مواجه می‌کند. علائم مختلف ADHD در سطوح مختلف رشد،  در سه بخش بی‌توجهی، تکانش‌گری و بیش‌فعالی مشخص می‌شوند.

 ADHD سه مدل مختلف دارد: 

• عمدتاً کم‌توجه
• عمدتاً بیش‌فعال- تکانشی 
•  ترکیبی

علائم بیش فعالی می‌توانند در طول زمان تغییر کنند.  شناسایی و درمان زودهنگام برای جلوگیری از عواقب شدید مانند شکست و افت تحصیلی در مدرسه ، استرس و اختلال در خانواده، افسردگی، مشکلات در روابط، سوء مصرف مواد مخدر، بزهکاری، صدمات تصادفی و شکست شغلی بسیار مهم است.

ای‌دی‌اچ‌دی (ADHD) اختلالی‌ست که خوشبختانه یا شوربختانه اخیرا اطلاع‌رسانی درباره‌ی آن در فضای مجازی بسیار رایج شده‌است. خوشبختانه به آن‌خاطر که این دست از افراد بالاخره دارند توسط جامعه دیده، شنیده و پذیرفته می‌شوند و شوربختانه به این دلیل که ممکن است در راه اطلاع‌رسانی نکات نامعتبر نشر پیدا کند و مردم را در شناخت خود پریشان کند.

در ادامه، به‌طور مفصّل به شناخت علائم بیش‌فعالی در کودکی و بزرگسالی و همچنین شیوه‌های صحیح برخورد با کودکان و بزرگسالان دارای این اختلال می‌پردازیم که مرور آن خالی‌ازلطف نیست و به ساختن روابط بهتر میان شما و اطرافیانتان کمک چشمگیری می‌کند.

 

مطلب پیشنهادی: راهکارهای مبارزه با تنبلی

 

علائم بیش‌فعالی در کودکان

برخلاف عقیده‌ی اکثریت که فکر می‌کنند کودکان ای‌دی‌اچ‌دی کودکانی غیرقابل کنترل در حال بالا رفتن از دیوار هستند، واقعیت خیلی پیچیده‌تر از این‌هاست. بعضی کودکان دارای ADHD خیلی «بیش‌فعال» هستند درحالی‌که بعضی دیگر ساکت، اما با تمرکزی که آن سر دنیاست، فقط یک جا می‌نشینند. بعضی کودکان ADHD توجه خود را بیش از حد روی یک چیز می‌گذارند و تغییر آن برایشان بسیار دشوار است و بعضی دیگر شاید فقط کمی بی‌توجه باشند اما در عوض بیش از حد تکانشی هستند. در کل، علائم و نشانه‌هایی که یک کودک با اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه از خود نشان می‌دهد به این بستگی دارد که کدام ویژگی شخصیتی غالب است. 

کودکان با اختلال ADHD ممکن است این‌طور باشند:

• بی توجه، اما نه بیش‌فعال یا تکانشی.
• بیش فعال و تکانشی، اما قادر به توجه.
• بی توجه، بیش فعال و تکانشی (شایع ترین شکل ADHD).

کودکانی که فقط علائم بی توجهی را درمیان علائم ADHD دارند، اغلب نادیده گرفته می شوند، زیرا آنها «آشوبگر» نیستند. با این حال، علائم بی‌توجهی عواقبی هم  دارد؛ از جمله به چالش خوردن با والدین و معلمان به دلیل رعایت نکردن دستورالعمل ها، عملکرد ضعیف در مدرسه یا درگیری با بچه های دیگر بر سر عدم بازی بر اساس قوانین از پیش تعیین‌شده.

علائم اصلی کودکی که الگوهای نقص توجه از خود نشان می‌دهد عبارتند از:

• ناکامی در توجه کافی داشتن نسبت به جزئیات.
• مرتکب شدن اشتباه در تکالیف مدرسه از روی بی‌دقتی.
• مشکل داشتن در تمرکز کردن روی یک کار یا بازی.
• گوش نکردن به صحبت‌ها حتی وقتی با او مستقیماً صحبت می‌شود.
• مشکل در انجام دستورالعمل‌ها و ناتوانی در تکمیل تکالیف مدرسه یا کارهای خانه.
• مشکل در برنامه‌ریزی کارها و فعّالیّت‌ها.
• دوست‌نداشتن یا اجتناب‌کردن از کارهایی که به توجه ذهنی متمرکز دارد مانند تکالیف مدرسه.
• گم‌کردن وسایل لازم برای کارها و فعّالیّت‌ها مانند اسباب‌بازی‌ها، لوازم‌التحریر و کارهای مدرسه.
• پرت‌شدن حواس به‌راحتی.
• فراموش‌کردن انجام برخی فعّالیّت‌ها مانند کارهای عادّی روزمره.

علائم اصلی کودکی که الگوهای بیش‌فعالی و تکانشی‌بودن از خود نشان می‌دهد عبارتند از:

• بی‌قراری، ضربه‌زدن روی پاها و دست‌ها و تکان‌خوردن روی صندلی.
• مشکل‌داشتن در نشستن مداوم در کلاس یا موقعیت‌های مختلف.
• در حرکت مداوم بودن.
• دویدن، بالارفتن یا سوارشدن در موقعیت‌های نامناسب.
• مشکل در انجام یک کار در سکوت.
• بیش‌ازحد حرف‌زدن.
• پاسخ‌های نسنجیده و قطع‌کردن سوال‌ها.
• ناشکیبایی در رسیدن نوبت به او.
• پریدن وسط مکالمات، بازی‌ها یا فعّالیّت‌های دیگران و مداخله‌کردن در آن‌ها.

این نکته را در خاطر داشته باشید که علائم ای‌دی‌اچ‌دی در سنین و جنس‌های مختلف کودک ممکن است تفاوت داشته باشد که به‌دلیل فاصله داشتن از موضوع اصلی و همچنین جلوگیری از بسط و اطناب‌گویی از گفتن آن می‌پرهیزیم.

 

علائم بیش‌فعالی در بزرگسالان

اختلال نقص توجه بیش‌فعالی در بزرگسالان با کودکان فرق دارد و همینطور برای هر فرد نیز متفاوت است. در ادامه علائم مهم و برجسته‌ی ای‌دی‌اچ‌دی در بزرگسالان را در دسته‌بندی‌های مختلف به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

مشکل در تمرکزکردن و حفظ آن

• پرت‌شدن حواس به‌راحتی توسط چیزهای کم‌اهمیت و خارجی که دیگران به آن‌ها توجه نمی‌کنند.
• داشتن چندین فکر همزمان طوری‌که پی یکی را گرفتن دشوار باشد.
• مشکل در توجه یا تمرکزداشتن موقع خواندن یک متن یا گوش‌دادن به دیگران موقع صحبت‌کردن.
• غرق فکر و رویا شدن و فاصله‌گرفتن از اتمسفری که درونش قرار دارید؛ مثلا وسط یک مکالمه.
• مشکل در تمام‌کردن کارها، حتی آن‌هایی که ساده به‌نظر می‌رسند.
• تمایل به نادیده‌گرفتن جزئیات که منجر به خطا یا کار ناتمام می‌شود.
• مهارت‌های شنیداری ضعیف؛ برای مثال، مشکل در به‌یادآوردن مکالمات یا پیروی از دستورالعمل‌ها.
• زود خسته‌شدن و به‌دنبال تجربه‌های محرک‌ بیشتر بودن. 

تمرکز بیش‌ازحد (هایپرفوکِس): آن روی سکّه!

درحالی‌که شما می‌دانید بزرگسالان دارای ADHD در انجام کارهایی که دوست ندارند بی‌توجهی می‌ورزند، شاید ندانید که این قضیه یک روی کاملا بالعکس هم دارد: تمایل به حل‌شدن در کاری که برای آن‌ها محرک، قانع‌کننده و ارزنده است. به این نشانه‌ی متناقض، هایپرفوکِس می‌گویند. 

هایپرفوکِس یا هایپرفوکوس درواقع یک مکانیسم دفاعی برای پرت‌کردن حواس است؛ نوعی روش برای رهایی از هرج‌ومرج. این روی سکه در ADHD می‌تواند آن‌قدر قوی باشد که ساعت‌ها فرد را مشغول و سرگرم کاری که دوستش دارد نگه دارد و وی را از همه‌ی اتفاقات اطراف خود غافل سازد. مثلا یک فرد می‌تواند آن‌قدر در یک کتاب، سریال، پخت یک دستور غذایی یا ساخت یک چیز غرق شود که زمان از دستش دربرود و از مسئولیت‌هایش جابماند. هایپرفوکِس زمانی که به فعّالیّت‌های مولد و پویا منجر شود، می‌تواند یک دارایی باارزش باشد، امّا اگر کنترل نشود می‌تواند منتهی به مشکلاتی در روابط و کار شود.

بی‌نظمی و فراموشی

• مهارت‌های ضعیف مرتب‌کردن و طبقه‌بندی (اتاق، خانه و دفتر کار همیشه نامرتب و شلخته).
• تمایل به به‌تعویق‌نداختن کارها.
• مشکل در شروع و اتمام پروژه‌ها.
• فراموشی مکرر قرارها، جلسه‌ها، تعهدات و ضرب‌الاجل‌ها.
• دائماً جاگذاشتن یا گم‌کردن وسایل (دسته‌کلید، کیف‌پول، گوشی، مدارک، قبض‌ها و…)
• دست‌کم‌گرفتن زمان انجام‌دادن کارها.

علائم تکانش‌گری

• قطع‌کردن مکرر حرف دیگران یا وسط حرف دیگران پریدن و حرف‌زدن.
• خودکنترلی ضعیف و تمایلات اعتیادآور.
• گفتن حرف‌های بی‌ادبانه یا نامناسب به‌طور بی‌اختیار و بدون فکر.
• اقدامات بی‌باکانه و فی‌البداهه بدون درنظرگرفتن عواقب آن‌ها.
• مشکل در انجام رفتارهای اجتماعی مناسب، مانند نشستن بی‌حرکت در یک جلسه‌ی کاری طولانی.

علائم عاطفی

• به‌راحتی دچار آشفتگی و استرس شدن.
• تحریک‌پذیری یا خلق‌وخوی زودگذر و اغلب انفجاری.
• عزت نفس پایین، حس ناامنی و احساس عدم موفّقیت.
• مشکل در حفظ انگیزه.
• حسّاسیت بیش‌ازحد به مورد انتقاد واقع‌شدن.

بیش‌فعالی یا بی‌قراری

• احساس بی‌قراری درونی، آشفتگی و داشتن افکار ازهم‌پیشی‌گیرنده.
• به‌راحتی خسته‌شدن، هوس هیجان‌ کردن و تمایل به ریسک‌کردن.
• بیش‌ازحد حرف‌زدن و انجام هزاران کار در آن واحد.
• مشکل در بی‌حرکت نشستن و بی‌قراری‌های مداوم.

بزرگسالان مبتلا به ADHD لزوماً بیش‌فعال نیستند!

بزرگسالان مبتلا به ADHD بسیار کمتر از همتایان جوان خود از خود علائم بیش‌فعالی نشان می‌دهند. درواقع، تنها بخش کوچکی از بزرگسالان مبتلا به ADHD از علائم برجسته‌ی بیش‌فعالی رنج می‌برند. به‌یاد داشته‌باشید که نام‌ها می‌توانند فریبنده باشند و اگر یک یا چند مورد از علائم بالا را داشته باشید یا حتّی اگر اصلا بیش‌فعالی ندارید، ممکن است ای‌دی‌اچ‌دی داشته‌باشید.

 

طرز برخورد با کودک بیش‌فعال

اگر کودک شما بیش‌فعال، تکانشی یا بی‎توجّه است، باید خیلی برای شما سخت باشد تا او را به گوش‌دادن و انجام کارهای مختلف وادارید. نظارت مداوم روی این بچّه‌ها می‌تواند سخت و خسته‌کننده باشد و شاید حس کنید کودکتان کنترل همه‌چیز را در دست دارد؛ امّا شما می‌توانید با برداشتن چند قدم، هم دوباره کنترل موقعیت‌ها را به نوبه‌ی خود به‌دست آورید و هم به کودکتان کمک کنید تا از توانایی‌هایش حداکثر استفاده را بکند و به او فضا بدهید.

درحالی‌که اختلال کمبود توجه ناشی از فرزندپروری بد نیست، استراتژی‌های موثری برای فرزندپروری وجود دارد که می تواند خیلی به اصلاح رفتارهای مشکل‌دار کمک کند. کودکان بیش‌فعال و مبتلا به ADHD به ساختار، ثبات، ارتباط روشن، پاداش و پیامدهای رفتار خود نیاز دارند. این کودکان همچنین نیازمند عشق، حمایت و تشویق زیاد هستند.

نکات زیر می‌توانند روشن‌کننده‌ی راه والدینی باشند که نمی‌خواهند انرژی طبیعی، بازیگوشی و حس شگفتی منحصربه‌فرد هر کودک را قربانی کنند ولی درعین‌حال تمایل به کاهش علائم و نشانه‌های ADHD دارند.

• از خودتان مراقبت کنید تا بهتر بتوانید از کودکتان هم مراقبت کنید. 

غذای خوب بخورید، ورزش کنید و کافی بخوابید. از خانواده و دوستان و همچنین مربیان و معلمان کودک خود برای بهبود این روند کمک بخواهید.

• ساختاری معین کنید و به آن پایبند باشید.

به کودکتان برای متمرکز و منظم بودن با انجام روتین‌های روزانه، ساده‌کردن برنامه‌اش و سرگرم نگه‌داشتنش با فعّالیّت‌های سالم کمک کنید.

• او را به خوابیدن و ورزش‌کردن تشویق کنید.

فعّالیّت بدنی تمرکز را بالا می‌برد و باعث رشد مغز می‌شود. نکته‌ی مهم آن‌جاست که در کودکان ADHD باعث خواب بهتر می‌شود که به نوبه‌ی خود علائم ای‌دی‌اچ‌دی را کاهش می‌دهد.

• به او کمک کنید تا خوب غذا بخورد.

برای بهبود علائم ای‌دی‌اچ‌دی، یک برنامه غذایی سالم با میان‌وعده‌های مغذی (هر سه ساعت یک‌بار) تعیین کنید. غذاهای فست‌فودی و با قند بالا را قطع کنید.

• به او یاد بدهید که چگونه دوست پیدا کند.

به آنها کمک کنید شنونده‌ی بهتری باشند، یاد بگیرند چگونه صورت و زبان بدن افراد را بخوانند و راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کنند.

• به آن‌ها پاداش بدهید.

کودکان بیش فعال و دارای ADHD خیلی به پاداش‌گرفتن علاقه دارند. وقتی طبق قوانین و مقررات پیش می‌روند به آن‌ها نشان دهید که متوجه شده‌اید و کار خوب آن‌ها دیده‌ می‌شود. درواقع شما باید پنج‌برابر مقداری که از کودک ای‌دی‌اچ‌دی خود انتقاد می‌کنید، او را تشویق کنید.

 

طرز برخورد با بزرگسالان بیش‌فعال

برخورد با دوست یا پارتنر بیش‌فعال یا دارای ADHD

اگر اخیراً برای دوست یا فرد موردعلاقه‌تان تشخیص داده‌شده که ADHD دارد، شاید شما در ابتدا دلواپس و مضطرب شده باشید. این کاملا طبیعی و نرمال است. درست است که اطلاعت بسیار زیادی درباره‌ی بیشتر آشنا شدن با ADHD وجود دارد ولی دیدن اینکه فرد مهم زندگی شما درحال دست‌وپنجه نرم کردن با این وضعیت ذهنی است، بسیار سخت است. 

بااین‌حال، این را همیشه به‌یاد داشته‌باشید که برای کمک به دیگران اول باید بتوانید از خود مراقبت کنید. بی‌راه نمی‌گویند که موقع وضعیت اضطراری در هواپیما اول ماسک اکسیژن خودتان را بپوشید! اگر به نیازهای خود توجه نکنیم، صرف‌نظر از اینکه چقدر می‌خواهیم، ​​در مراقبت از دیگران نیز چندان خوب عمل نخواهیم‌کرد. این مثال برای تمام جنبه های زندگی، از جمله دانستن این‌که چگونه از فرد مبتلا به ADHD حمایت کنیم، صدق می کند.

مطالب پیش‌رو، دارای نکاتی‌ست که برای کمک به افراد بیش‌فعال همراه با نقص توجّه می‌توانید به‌کار بگیرید؛ نکاتی ارزشمند که می‌تواند به شکل مثبت و اثربخشی واقعاً به افراد کمک کند تا زندگی خود را تغییر دهند.

• اطلاعاتتان را بالا ببرید.

مهم‌ترین قدم برای کمک به فرد بیش‌فعال همراه با نقص توجه این است که اطلاعات خود را درباره‌ی این‌که او چه چیزهایی را تجربه می‌کند بالا ببرید. این را بدانید که او کدام‌یک از سه نوع ADHD (در بالا توضیح داده شده) را دارد. برای حمایت از او می‌توانید با او به مطب دکترش بروید، با پزشکش حرف بزنید و سوالات خود را بپرسید.

• به او کمک کنید تا درمان پیدا کند.

یکی از سخت‌ترین کارها برای فردی که تازه ADHDاش تشخیص داده شده این است که نمی‌داند چطور و کجا می‌تواند راهی برای درمان بیابد. متأسفانه، برخی از افراد مبتلا به ADHD هنگامی که اطلاعات زیادی را بدون یک مسیر روشن به جلو دریافت می‌کنند، غرق می‌شوند. بنابراین، دانستن چگونگی کمک به فرد مبتلا به ADHD در یافتن دوره یا منبعی برای درمان می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. اغلب، ترکیبی از درمان و دارو برای درمان بیش فعالی استفاده می‌شود. یک روانپزشک یا پزشک می‌تواند ADHD را تشخیص دهد و داروهای محرک تجویز کند. درمانگران و روانشناسان نیز می‌توانند به فرد مورد‌علاقه‌ی شما برای مقابله، تنظیم روال، کشف و اجرای استراتژی ها و یادگیری مهارت های اجتماعی کمک کنند.

• به او گوش دهید.

وقتی به‌دنبال راهی برای کمک به دوست یا پارتنر خود هستید، شاید قدرت ساده‌ی «گوش‌سپردن» را نادیده بگیرید. شاید راحت به‌نظر برسد اما همین یکی از بهترین راه‌ها برای کمک‌کردن است. 

به‌عنوان مثال، دوست یا همسرتان ممکن است به شما بگوید که آن‌قدر خسته‌اند که نمی‌توانند آشپزخانه را تمیز کنند یا لباس‌ها را تا کنند. آنها همچنین ممکن است این را در قالب کلمات بیان نکنند، بلکه فقط از انجام کار اجتناب کنند یا برای تکمیل آن زمان بسیار زیادی صرف کنند. بااین‌که حرف‌ها یا رفتار آن‌ها ممکن است فقط «بهانه» به‌نظر برسد اما واقعاً گاهی انجام ساده‌ترین کارها برای یک فرد ای‌دی‌اچ‌دی می‌تواند دلهره‌آور باشد. درک این علامت می‌تواند نحوه‌ی واکنش شما را عوض کند تا به‌جای عصبانی‌شدن، ناامیدی یا رنجیدن با دلسوزی و مهربانی رفتار کنید. 

قسمتی از این «گوش‌سپردن»، گوش دادن و درک آن‌ها بدون داوری‌ست و بااین‌که ممکن است در ابتدا سخت باشد، بسیار ضروری‌ست.

• با او معاشرت کنید.

در عین حال که گوش دادن به کسانی که دوستشان دارید در مورد نگرانی هایشان مهم است، به همان اندازه مهم است که یاد بگیرید با آنها در مورد نگرانی های خود صحبت کنید. بهتر است به مسائل همان موقع که اتفاق می‌افتند (یا بلافاصله پس از آن) رسیدگی کنید، بنابراین فهرست نارضایتی‌های شما غیرقابل‌کنترل و باعث خشم و رنجش نمی‌شود.

این را به‌یاد داشته باشید که یادگیری ارتباط برقرارکردن حتی در شرایط «عادّی» هم می‌تواند سخت باشد و اگر پای ADHD در میان باشد این روند سخت‌تر هم می‌شود پس مهم است زمانی را برای معاشرت عمیق با یکدیگر اختصاص دهید.

• به نقاط قوت او توجه کنید تا اعتمادبه‌نفس در او به‌وجود آورید.

اکثر افراد مبتلا به ADHD به شدت از نقاط ضعف خود آگاه هستند، زیرا معلمان، دوستان و اعضای خانواده سالیان سال ناامیدی خود را در مورد آنها به‌اشتراک گذاشته‌اند. گوشزدکردن مداوم عیوبشان به آن‌ها می تواند یکی از دلایلی باشد که بسیاری از افراد مبتلا به ADHD از اعتمادبه‌نفس پایین رنج می‌برند؛ پس تمرکز بر نقاط قوت برای کمک به ایجاد اعتماد‌به‎نفس ضروری است.

 یکی از بهترین راه هایی که می توانید یاد بگیرید چگونه با افراد مبتلا به ADHD صحبت کنید این است که نقاط قوت او را به‌یاد داشته‌باشید و از آن‌ها تعریف کنید. اگر یک هنرمند با ADHD می‌شناسید می‌توانید از توانایی‌ها، خلاقیت و سخت‌کوشی‌شان تمجید کنید. یا اگر فرد موردنظر شما کارهای روزمره‌ی خانه را با موفّقیت انجام دادند، واقعاً از آن‌ها قدردانی کنید. تعریف و تمجیدهای ساده یا حتی جزئی شما می‌تواند به بازیابی اعتمادبه‌نفس در فرد موردعلاقه‌تان کمک کند.

• با داشتن یک روتین به او کمک کنید.

افراد مبتلا به ADHD واقعاً می توانند با یک روتین رشد کنند (و بدون آن رنج بکشند!). همچنین بین آنها متداول است که با تغییرات ناگهانی دست‌وپنجه نرم کنند. با اینکه خود زندگی همیشه یکسان نمی‌گذرد و همیشه تغییرات پیش‌بینی‌نشده اتفاق می‌افتند، داشتن یک الگوی کلی برای زندگی می‌تواند باعث کاهش اضطراب برای چیزهای ناشناخته شود. شما می‌توانید دو نوع روتین روزانه و هفتگی برای خودتان درست کنید و کارهای کلی زندگی خودتان را بسته به علایق و سبک زندگی‌تان برنامه‌ریزی کنید.

برخورد با همکار یا کارمند بیش‌فعال یا دارای ADHD

افراد دارای AHDH اغلب انرژی و انگیزه‌ی زیادی را برای کارهایی که دوستشان دارند صرف می‌کنند. آن‌ها اغلب خلاق و پرانرژی هستند و همان‌طور که قبلاً گفتیم تمرکز بیش‌از حدی روی کارهای به‌خصوصی دارند. آن‌ها انعطاف‌پذیرند و به همین دلیل می‌توانند راهبران بسیار خوبی باشند. چه ویژگی‌هایی بهتر از این؟ با این حال، مشکلاتی نیز مثل قانون پارکینسون (به تعویق انداختن کارها) در میان افراد بیش‌فعال بسیار دیده می‌شود که ممکن است باعث بروز مشکلاتی در زمینه‌ی شغلی‌شان شود. 

امّا درکل، محیط کار برای بیش‌فعال‌ها و مبتلایان به ADHD بسیار مهم است. یک فرد دارای نقص توجه همراه با بیش‌فعالی بهترین رشد کاری را در محیطی دارد که درک بشود، نقاط مثبتش دیده شود و از چالش‌هایی که ممکن است با آن‌ها روبرو شود حمایت شود. این چالش‌ها می‌تواند شامل مشکل در حفظ تمرکز و برانگیختگی تکانشی باشد.

در ادامه، یازده نکته‌ی مهم را در برخورد با همکار دارای ای‌دی‌اچ‌دی بررسی می‌کنیم؛ نکاتی که همگی توسط متخصصان حوزه‌ی ای‌دی‌اچ‌دی و روسای کسب‌وکارهای بزرگ جمع‌آوری شده‌است.

• منظّم به آن‌ها سر بزنید.

یک فرد دارای ADHD مثل همه دوست دارد که قبل از موعد کارهایش را تمام کند. با این‌حال، زمان برایش یک مفهوم پرچالش است و اغلب این افراد حالتی را طی یک پروسه تجربه می‌کنند که به آن time-blindness می‌گویند. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که فرد نتواند زمان موردنیاز برای انجام کاری را درست تخمین بزند یا مدت زمان رسیدن به ضرب‌الاجل مقرّرشده را اشتباه محاسبه کند. بنابراین این‌که شما هرچندوقت یکبار در طی انجام کار به آن‌ها سر بزنید و آن‌ها را به مسیر آگاه کنید بسیار کمک‌کننده است.

• اهداف کوتاه‌مدت را برای افراد گروه شفاف‌سازی کنید.

افراد ADHD وقتی با دیگران کار می‌کنند در انجام وظیفه‌شان عالی عمل می‌کنند. به‌شرطی که قبلا همه‌ی اعضای گروه با هم درباره‌ی وظایفشان صحبت کرده‌باشند. تنظیم یک خط سیر با اهداف کوتاه‌مدت به آنان کمک می‌کند تا کارها را بهتر پیش ببرند. اگر یک هدف کلی و بلندمدت را به آن‌ها بازگو کنید این احتمال بسیار بالا است که کارهای خود را فراموش کنند اما با یک برنامه‌ی خوب با اهداف کوچکِ پله‌به‌پله احتمالاً همیشه با دستِ پُر سر جلسه‌ها حاضر می‌شوند.

• از مدیریت زمان برای پروژه‌ها و کارها حمایت کنید.

افراد دارای ADHD ممکن است به دلیل عملکرد اجرایی ضعیف با time-blindness، بازه‌های کوتاه توجه و برنامه‌ریزی به چالش بربخورند. اگر کارمند یا همکار دارای ای‌دی‌اچ‌دی دارید این را بدانید که او ممکن است برای سروقت تمام‌کردن پروژه‌ها گیج و گرفتار شود؛ پس برای حمایت از او فعال وارد عمل شوید. این حمایت می‌تواند فرستادن ایمیلی کوتاه و موجز باشد که شامل نکات زیر شود:

• وظایف یا پروژه‌ها با بازه‌ی زمانی کامل
• چه چیزی از او می‌خواهید
• چرا آن را از او می‌خواهید
• نتیجه‌ی دلخواه پروژه
• مشخص‌کردن روزهایی برای ملاقات و بحث روی تقویم با یادآوری 24 و 1 ساعت قبل
• حساس و روشنفکر باشید.

اگر تنها یک راه خوب وجود داشته باشد که بتوانید از یک همکار یا کارمند مبتلا به ADHD حمایت کنید، آن این است. شما باید بدانید که پروسه نیاز به زمان و حوصله و حساسیت دارد و مبتنی بر اعتماد، اطمینان و گشاده‌رویی است. شما باید آنها را به عنوان «یک شخص» بشناسید. شما باید با یکدیگر شاخصه‌های ADHD را یاد بگیرید، درک کنید، به رسمیت بشناسید و آن‌ها را بپذیرید. شما باید باهم تجربیات آنها را بررسی کنید و دریابید که چه‌چیزی موثر است و چه‌چیزی مفید نیست. باید مثل یک دوست واقعی، بی‌طرفانه قابل اعتماد و سازگار باشید.

• برای به‌پایان‌رساندن پروژه‌ها قبل از موعد اصول مفیدی را به‌کار ببندید.

برای حمایت از آن‌ها برای موفق‌شدن در اتمام کار قبل از موعد مقرر به آن‌ها پیشنهادهای خلاقانه بدهید تا افکارشان را از ایده‌ها گرفته تا یادآوری‌های گوناگون روی آن پیاده کنند. چندتا از این کارهای خلاقانه و واقعا مفید عبارتند از:

• گذاشتن یک وایت‌برد یا تقویم دیواری بزرگ در کنار خود
• استفاده از سیستم‌های یادآور صوتی یا تصویری
• استفاده از یک سیستم رنگی مثل کاغذهای کوچک چسب‌دار

این را به‌یاد داشته باشید که این روش‌ها بعد از مدتی می‌توانند اثربخشی خود را از دست بدهند پس درصورت وقوع آن، می‌توانید در هرکدام از آن‌ها تغییراتی ایجاد کنید. مثلا سیستم رنگی را عوض کنید یا جای تخته را تغییر دهید.

• بگذارید کارها را به روش خودشان پیش ببرند.

به‌جای تمرکز روی روش انجام کار به نتیجه توجه کنید. به آنان فضا بدهید تا کارها را به روش خود انجام دهند. پاداش و تنبیه به‌ندرت روی افراد بیش فعال و دارای ADHD اثر خاصی دارد ولی درعوض اگر با علایق و ارزش‌هایشان تنها باشند به چیزهای باورنکردنی دست می‌یابند. درعوض، اگر تحت فشارها، محدودیت‌های زیاد یا ذهنیت منفی باشند، دچار فلج ADHD بدتری می‌شوند. فلج ADHD به حالتی می‌گویند که فرد با اطلاعات خیلی زیاد یا توسط محیط اطراف مستاصل و آشفته می‌شود؛ درنتیجه به‌اصطلاح فریز (freeze) می‌شوند و نمی‌توانند موثر فکر یا عمل کنند. 

پس اگر به آن‌ها کمک می‌کند، تشویقشان کنید که در جلسه‌ها بایستند و حرکت کنند، از اسباب‌بازی‌های فیجتی استفاده کنند یا از کسی بخواهید نکات مهم جلسه را کوتاه برایشان یادداشت کند و به آن‌ها بدهد (یا خودتان این کار را بکنید!) با میان‌حرف‌دویدن‌های گاه‌وبی‌گاه صبوری کنید چون این یعنی به موضوع موردنظر علاقه و اشتیاق دارند.

• یک رفیقِ کاری می‌تواند به آن‌ها کمک کند کارها را تمام کنند.

شروع به کارکردن برای اغلب بزرگسالان مبتلا به ADHD دشوار است. آن‌ها ممکن است توسط برنامه‌ها برآشفته شوند یا «هایپرفوکِس» کنند ولی بعد ذهنشان برای اتمام کار خسته شود. کار با یک شریک مسئولیت‌پذیر یا یک دوست کاری می تواند بسیار مفید باشد. تعیین اهداف با او و بررسی‌های های دوره‌ای، حس مسئولیت‌پذیری لازم را برای ایجاد انگیزه و ادامه‌ی مسیر فراهم می‌کند.

• پیشنهاد بدهید گهگاه کارهایتان را عوض‌بدل کنید.

بزرگسالان ADHD اغلب وقتی اشتباه می کنند احساس ضعف می‌کنند. اگر اشتباهات به‌طور منظم مرتکب شوند، ممکن است به این خاطر باشد که کارمند ممکن است در انجام وظایف دیگر بهتر پیشرفت کند. شما می توانید با پرسیدن اینکه آیا او مایل است هر چند وقت یکبار وظایف را تغییر دهد، به او کمک کنید. همچنین می‌توانید او را تشویق به کمک گرفتن از یک مربی ADHD یا مربی شغلی ADHD کنید. سعی کنید درک و صبر خود را نشان دهید. تأثیر «احساس غرق‌شدگی» در محل کار برای بزرگسالان ADHD می‌تواند ویرانگر باشد.

• یک‌سری کارها را بیاموزید تا به آن‌ها در شروع‌کردن کار کمک کند.

از آن‌ها بپرسید که آیا پروژه‌ها، کارها، اولویت‌ها و خروجی‌های موردانتظار برایشان واضح است؟ ایا می‌خواهند درباره‌اش حرف بزنند؟

به آن‌ها پیشنهاد دهید که:

• • برای کم‌کردن خستگی استراحت کنند. (تحرّک بدنی، نوشیدن آب، هوای آزاد)
  • متعهد شوند که فقط ده دقیقه کار کنند. (این زمان کمتر سخت به‌نظر می‌رسد.)
  • یک تایمر شمارش معکوس تنظیم کنند تا «ببینند» چقدر کار کرده‌اند.
  • یک نقشه‌ی ذهنی تنظیم کنید تا به‌جای نگرانی از آن پیروی کنند.
  • کار را به بازی تبدیل کنید. («توی پنج دقیقه چند تا ایده می‌توانی ارائه دهی؟»)

• به آن‌ها زمان بدهید تا رویکرد خود را طراحی کنند.

برای هر کاری، برآمد و موعدهای تحویل را مشخص کنید اما با بیشترین حد انعطاف‌پذیری ممکن! اگر به یک فرد بیش فعال این آزادی را بدهید تا روش و رویکرد خود را انتخاب کند، آن‌ها خیلی بیشتر و بهتر می‌توانند در طول انجام کار شریک شوند و استراتژی‌هایی را به‌کار گیرند که شاید نامرسوم باشد ولی  نقاط قوتشان را وارد پروسه کند. حمایت از آن‌ها برای به اشتراک گذاشتن ایده‌هایشان و دردسترس قراردادن ابزارهای کمک‌کننده، منجر به اعتمادبه‌نفس بیشتر و احساس موفّقیّت در آنان می‌شود.

• یک جدول زمانی تنظیم کنید تا برای همه واقع‌گرایانه باشد.

اگر از یک همکار بیش فعال یا دارای ADHD چیزی می‌خواهید، این سوال خیلی می‌تواند مفید باشد:«چه بازه‌ی زمانی‌ای برایت منطقی هست که بتوانی آن را به من تحویل بدهی؟»

زمانی که بر سر این مسئله توافق کردید، گهگاه به او سر بزنید و دوستانه از او بخواهید که شما را در جریان روند قراردهد. بهتر است چند روز قبل موعد این کار را انجام دهید تا مطمئن شوید دوباره جزو اولویت‌هایش قرارمی‌گیرد. اگر جواب درخوری نداشتند که به شما بدهند، آن را شخصی برداشت نکنید یا آن‌ها را قضاوت نکنید زیرا ممکن است حواسشان پرت شده‌باشد یا انجام کار را به دقیقه نود موکول کرده باشند. مکالمه‌های سازنده داشته باشید و درمورد آن‌چه به آن‌ها کمک می‌کند (تا آن‌چه را که به‌موقع نیاز دارید به دست آورید) بحث کنید. 

 

مزایای ADHD

همه‌ی افراد مبتلا به ADHD ویژگی‌های شخصیتی یکسان ندارند. اما یک‌سری نقاط قوت شخصی وجود دارد که مبتلایان به ADHD می‌توانند با آن‌ها شرایط خود را به یک مزیت و فرصت تبدیل کنند. 

به‌عنوان مثال، برخی مزایای بیش‌فعالی همراه با نقص توجه موارد زیر هستند.

• پرانرژی بودن

برخی از افراد مبتلا به ADHD اغلب مقادیر به ظاهر بی پایان انرژی دارند که می توانند آن را به سمت موفقیت در حیطه‌ی شغلی، تحصیلی و… به‌کار ببرند.

• خودجوش و باجرئت بودن

خیلی از آدم‌ها از موقعیت‌های پیش‌بینی‌نشده و ماجراجویی‌هایی که زندگی را جذا‌تر می‌کنند لذت می‌برند و افراد مبتلا به ADHD در این زمینه حرفه‌ای هستند! ماهیت تکانشی‌شان آن‌ها را به انجام کارهای خودجوش وامی‌دارد که اکثرا خاطرات خوش و ماندگاری به‌جا می‌گذارد. آن‌ها از انجام هرکاری که از آن لذت می‌برند -بدون توجه به پیامدهای بلندمدت و نشخوار فکری (اورثینکینگ) – نمی‌ترسند. آن‌ها در هر مهمانی‌ای «گل مجلس»اند و از امتحان‌کردن شغل و مهارت و تفریح جدید ابایی ندارند. بنابر یک تحقیقِ انجام‌شده، افراد مبتلا به ای‌دی‌اچ‌دی ۳۰۰% بیشتر از افراد بدون ADHD احتمال دارد که کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کنند! ۶۰% از «میلیونرهای خودساخته» هم ADHD دارند.

• خلاق و مبتکر بودن

زندگی با ADHD ممکن است به فرد دیدگاه متفاوتی نسبت به زندگی دهد و او را تشویق کند تا با نگاهی تفکرآمیز و انتقادی به وظایف و موقعیت‌ها نگاه کند. در نتیجه، برخی از مبتلایان به ADHD می‌توانند متفکرانی مبتکر باشند که به فکر متفاوت انجام دادن کارهااند و می‌توانند موقعیت‌های بحرانی را مدیریت کنند و راهی برای حل مشکلات پیدا کنند. درنتیجه، این افراد می‌توانند مدیران خیلی خوبی باشند. افراد مبتلا به ADHD آمار بالایی نیز در کارآفرینی دارند! صفات دیگری برای توصیف آنها می‌تواند نوآور، هنری و سازنده باشد.

• تمرکز خیلی زیاد (هایپرفوکِس)

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، هایپرفوکِس حالتی‌ست که در آن، فرد بیش فعال مبتلا به ای‌دی‌اچ‌دی می‌تواند آن‌قدر روی یک کار متمرکز شود که حتی از اتفاقات اطرافش نیز غافل شود. پس یک فرد بیش فعال و مبتلا به ADHD می‌تواند روی یک تکلیف بدون این‌که لحظه‌ای از آن غافل شود تمرکز کند و آن را به پایان برساند. جالب این‌جاست که طی این پروسه اغلب نتایج خیلی باکیفیتی هم تولید می‌شود. در حین هایپرفوکِس، فرد می تواند عملکرد خود را بهبود بخشد؛ به این معنا که حتی کارآمدتر نیز کار کند. 

• مهارت بالا در مکالمه

آدم‌هایی که ADHD دارند اغلب خیلی خوش‌صحبت‌اند. این توانایی به‌ویژه در کسانی که بیشتر «نقص توجه» دارند بیشتر هم دیده می‌شود. آن‌ها می‌توانند هرجایی که باشند یک مکالمه و بحث جذاب را شروع کنند. تحقیقات دیگری نشان می‌دهد که افراد مبتلا به ADHD ممکن است سطوح بالاتری از هوش اجتماعی، شوخ‌طبعی و تشخیص احساس یا همدلی داشته باشند. افرادی که در این مطالعه شرکت کرده بودند توانستند تشخیص دهند که توانایی خوبی برای داشتن رویکرد ذهنی مثبت‌تر، و به نوبه خود، “موفقیت اجتماعی” بیشتر دارند. 

برخی افراد مشهور که ADHD دارند

• بیل گیتس
• رایان گاسلینگ
• اما واتسون
• ویل اسمیث
• جاستین تیمبرلیک
• جان لنون
• جیم کری
• آگاتا کریستی
• جورج برنارد شاو
• والت دیزنی
• موتزارت
• الکساندر گراهام بل
• توماس ادیسون
• آلبرت انشتین
• لئوناردو دا وینچی
• جانی دپ

 

مشکلات سوءمصرف مواد مخدر و الکل در افراد ADHD

بر اساس یک مقاله‌ی معتبر علمی، رابطه‌ای قوی بین ADHD و اعتیاد به مواد مخدر و الکل وجود دارد که توسط چندین منبع تایید شده‌است. ای‌دی‌اچ‌دی بین 5 تا 10 برابر بین افراد بزرگسال معتاد به الکل شایع‌تر از افراد عادی‌ست. درواقع نسبت افراد دارای ADHD به کل کسانی که بخاطر مصرف مواد مخدر و الکل تحت درمان هستند، 25% است. همچنین بین کودکان ADHD نسبت به باقی کودکان رفتن به سمت الکل در دوران نوجوانی بسیار بیشتر دیده می‌شود. در یک مطالعه، 14 درصد از کودکان 15 تا 17 ساله‌ی مبتلا به ADHD در بزرگسالی در مقایسه با همسالان بدون ADHD، مشکلات سوء مصرف الکل یا وابستگی به آن را داشتند. محققان همچنین ارتباطی بین ADHD و استفاده از ماری‌جوانا و سایر مواد مخدر تفریحی، به ویژه در افرادی که دارای سایر اختلالات روانی (مانند اختلال وسواس فکری-اجباری) هستند، نیز یافته‌اند. علاوه بر این، افراد مبتلا به ADHD معمولاً در سنین پایین‌تری نسبت به افراد بدون این اختلال با مواد مخدر و الکل دچار مشکل می‌شوند. 

چرا افراد ADHD بیشتر به سمت الکل و مواد مخدر کشیده می‌شوند؟

محققان می گویند افراد مبتلا به ADHD بیشتر تکانش‌گر هستند و احتمالاً مشکلات رفتاری دارند دو می توانند به سوء مصرف مواد مخدر و الکل کمک کنند. همچنین، هم ADHD و هم اعتیاد به الکل چیزهایی هستند که در خانواده‌ها به چشم می‌خورند. کودک مبتلا به ADHD که یکی از والدینش مبتلا به الکل است، به احتمال زیاد دچار مشکل سوء مصرف الکل می شود. محققان همچنین به ژن‌های مشترک بین ADHD و اعتیاد به الکل اشاره کرده‌اند.

 

منابع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adhd/symptoms-causes/syc-20350889

https://www.helpguide.org/articles/add-adhd/adhd-attention-deficit-disorder-in-adults.htm

https://www.helpguide.org/articles/add-adhd/attention-deficit-disorder-adhd-in-children.htm

https://www.mayoclinichealthsystem.org/hometown-health/speaking-of-health/5-tips-to-manage-adhd-in-children

https://www.texthelp.com/resources/blog/12-tips-for-supporting-colleagues-with-adhd/

https://www.webmd.com/add-adhd/adhd-and-substance-abuse-is-there-a-link 

https://www.medicalnewstoday.com/articles/adhd-benefits#strengths-and-benefits 

https://www.healthline.com/health/adhd/benefits-of-adhd#personality-strengths