دیفای (امور مالی غیرمتمرکز) چیست؟

تا چه نسبت به امور مالی زندگی خودتان حساس هستید؟ به نظرتان هوش مالی خوبی دارید؟ اصلاً اهل سرمایه گذاری هستید؟ اگر برای آشنایی با مفهوم دیفای به این مقاله رسیده‌اید، پس احتمالاً به نوع جدیدی از سرمایه گذاری علاقمند شده‌اید.

امروزه مفهوم ارزهای دیجیتال، بیت کوین، اتریوم و غیره بیشتر به گوش مردم آشنا است. در رسانه‌های مختلف از تلویزیون گرفته تا شبکه‌های اجتماعی و روزنامه‌ها هم بحث از ارزهای دیجیتال بالا گرفته است. یکی از مفاهیم بسیار جدید در حوزه ارزهای دیجیتال هم دیفای (DeFi) است که مخفف امور مالی غیرمتمرکز (decentralized finance) محسوب می‌شود. در ادامه شما را با مفهوم دیفای آشنا خواهیم کرد.

تعریف دیفای

دیفای، سیستمی برای ارائه محصولات مالی در شبکه بلاکچین غیرمتمرکز عمومی است. در نتیجه هر کسی بدون نیاز به واسطه‌هایی مثل بانکها یا صرافی‌ها قادر به استفاده از این محصولات است. کار با حساب بانکی و صرافی نیازمند کد ملی، شماره تماس و نشانی تأیید شده است؛ ولی در دیفای نیازی به این داده‌ها ندارید. سیستم DeFi با کمک نرم افزار نوشته شده در بستر بلاکچین، امکان تعامل مالی میان خریداران، فروشندگان، وام دهندگان و گیرندگان وام را فراهم کرده است. در این شرایط دیگر یک شرکت یا مؤسسه مالی نقش واسطه را ندارد و واسطه گری مبتنی بر نرم افزار انجام می‌شود.

خدمات مالی DeFi با استفاده از قراردادهای هوشمند (smart contracts) عرضه می‌شود. قراردادهای هوشمند در قالب توافق‌های اجرایی و خودکار عمل کرده و از فناوری بلاکچین استفاده می‌کنند. پس نیازی به واسطه‌ای مثل بانک و وکیل ندارند.

بین سپتامبر 2017 تا اگوست 2020 کل ارزش قراردادهای دیفای از 2.1 میلیون دلار به 6.9 میلیارد دلار رسید که رشدی انفجاری داشت. این شرایط باعث افزایش ارزش تمامی توکن‌های (tokens) قابل معامله با کمک قراردادهای هوشمند DeFi شد. ارزش تعداد زیادی از توکن ها در عرض یک سال، سه یا چهار برابر (و حتی بیشتر) شد.

امور مالی غیرمتمرکز در برابر امور مالی متمرکز

حالا که با امور مالی غیر متمرکز سروکار داریمT باید فرق آن با امور مالی متمرکز را بشناسیم. بانکداری سنتی نمونه‌ای از امور مالی متمرکز است. در این شرایط واسطه‌ای به نام بانک، تحت نظارت دولت تراکنش‌های مالی کشور را هدایت می‌کند. برای تمرکز زدایی از این سیستم مالی از فناوری‌ها و پروتکل‌های خاصی استفاده شد. یعنی یک سیستم غیرمتمرکز متشکل از فناوری‌های اپن سورس، بلاکچین و نرم افزار اختصاصی به وجود آمد. قراردادهای هوشمند، شروط توافق میان خریدار و فروشنده یا وام دهنده و گیرنده را مشخص کردند تا مبادلات مالی راحت‌تر و کم هزینه‌تر انجام شوند. سیستم‌های دیفای برای حذف واسطه میان طرفین معامله مالی به وجود آمد.

کاربرد فناوری در عرضه خدمات مالی، کار جدیدی نیست. امروزه اغلب تراکنش‌های بانکی و سایر خدمات مالی شرکتی هم با کمک فناوری انجام می‌شوند. با این حال نقش فناوری در بانکداری سنتی یا امور مالی متمرکز به تسهیل تراکنش‌های مالی محدود می‌شود. شرکت‌ها هنوز هم باید از مجوزهای قضایی استفاده کنند، در بازارهای مالی به رقابت بپردازند و برای اجرایی شدن تراکنش‌های مالی به استانداردهای مختلفی متعهد شوند. ولی سیستم DeFi توانست با کمک پروتکل‌های نرم افزاری بلاکچین، فناوری را در مرکز تراکنش‌های صنعت خدمات مالی قرار دهد. این سیستم مالی غیرمتمرکز برای تمرکز زدایی از امور مالی سنتی به وجود آمد و امکان استفاده از خدمات مالی را برای هر کسی در هر جایی فارغ از قومیت، سن و هویت فرهنگی فراهم نمود.

خدمات دیفای و اپلیکیشن‌های وابسته به آن، کیف‌های پول الکترونیکی و شخصی را در اختیار افراد قرار می‌دهند. پس هر فرد کنترل امور مالی خودش را به دست گرفته و دیگر برای انجام معاملاتش، وابسته به نهاد یا مؤسسه مالی خاصی نیست.

تاریخچه دیفای

عبارت DeFi برای اولین بار در سال 2018 در طول چت تلگرامی میان عده‌ای از کارآفرینان و توسعه دهندگان اتریوم مطرح شد. بلک هندرسون، اینجه یه و برندان فورستر در این چت به نام اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز و مبتنی بر اتریوم  اشاره می‌کردند.

اولین کاربر اپلیکیشن دیفای هم پلتفرم وام دهی Maker DAO بود که به کاربرانش اجازه می‌داد تا توکن DAI را وام بگیرند. این توکن به دلار آمریکا وابسته بود. این پلتفرم جدید از قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاکچین اتریوم برای پردازش وام‌ها، بازپرداخت و تسویه حساب استفاده می‌کند. از آن زمان تا به حال، پلتفرم‌های بسیار زیاد دیگری از DeFi استفاده کرده‌اند. پدیده «استخراج نقدینگی و کشت سود» (Liquidity mining & yield farming) هم به طور کلی وابسته به فناوری دیفای است. کاربران در این شرایط رمز ارزهایشان را بین پلتفرم‌ها و استخرهای استخراج مختلف، جابجا می‌کنند تا به سود و کارمزد برسند. افزایش قیمت اتریوم هم وابسته به افزایش گرایش و علاقمندی کاربران به سیستم مالی DeFi است.

محبوب‌ترین کاربردهای دیفای

شبکه اتریوم یکی از محبوب‌ترین شبکه‌ها برای ساخت اپلیکیشن‌های مختلف و مبتنی بر بلاکچین است. از این شبکه برای خدمات DeFi هم استفاده می‌شود؛ چون دارای قراردادهای هوشمند است و می‌تواند تحت شرایط خاصی به اجرای تراکنش‌های مالی بپردازد. در ادامه محبوب‌ترین حوزه‌های کاربری Defi معرفی می‌شوند.

• صرافی‌های غیرمتمرکز یا Decentralized exchange: صرافی‌های غیرمتمرکز به اختصار DEXs هم نامیده می‌شوند. این صرافی‌ها بدون نیاز به واسطه و دلال به اجرای معاملات مالی می‌پردازند. این صرافی‌ها از فناوری دیفای استفاده می‌کنند و اجازه معامله مستقیم را به معامله گران بازار می‌دهند.
• استیبل کوین‌ها یا Stablecoins: استیبل کوین‌ها یا رمزارزهای پایدار دارای پشتوانه مالی هستند. به همین دلیل نقش DeFi در آنها پررنگ‌تر است. دارندگان کوین می‌توانند دارایی‌هایشان را وارد استخر نقدینگی کنند؛ ولی سایرین تنها با ارائه وثیقه قادر به وام گرفتن از استخر نقدینگی هستند. نرخ بهره هم به طور خودکار براساس پروتکل و تقاضای دارایی تنظیم می‌شود.

• پلتفرم‌های اعطای وام یا Lending Platform: این پلتفرم‌ها از قراردادهای هوشمند برای حذف نقش بانک‌ها استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل هم تقاضا برای استفاده از فناوری DeFi در این حوزه افزایش یافته است.
• بازارهای پیش بینی یا Prediction markets: دیفای نقش کلیدی در حذف واسطه‌ها برای شرط بندی روی بازی‌ها و مسابقات دارد.
• کشت سود یا Yield farming: به حداکثر رساندن بازده کلی با استفاده از پروتکل‌های مختلف دیفای تحت عنوان کشت سود یا ییلد فارمینگ معروف است.

مؤلفه‌های تشکیل دهنده سیستم دیفای

به طور کلی عناصر و مؤلفه‌های شکل دهنده DiFi هم مشابه هر اکوسیستم مالی دیگری هستند. یعنی به ارزهای پایدار با کاربردهای مختلف، نیاز داریم. عناصر دیفای به شکل استیبل کوین‌ها و خدماتی مشابه خدمات صرافی‌های ارز دیجیتال و اعطای وام هستند. قراردادهای هوشمند چهارچوبی را برای اپلیکیشن‌های DeFi فراهم می‌کند؛ چون می‌تواند شروط و فعالیت‌های مورد نیاز برای اجرای خدمات را رمزنگاری نماید. برای مثال کد قرارداد هوشمند دارای کد خاصی است که حاوی مفاد و شروط قراردادهای بین فردی است. اگر شروط خاصی، عملی نشوند می‌توان وثیقه را نقد کرد. تمامی این کارها به جای این که در بانک یا مؤسسه مالی انجام شوند، تنها با کمک یک کد، اجرایی می‌شوند.

تمامی عناصر یک سیستم مالی غیرمتمرکز متعلق به یک پشته نرم افزاری (Software stack) است. مؤلفه‌های هر لایه نرم افزاری، عملیات خاصی را در تشکیل سیستم DeFi بر عهده دارند. قابلیت ترکیب پذیری (Composability) هم مشخصه پشته نرم افزاری است. یعنی مؤلفه‌های متعلق به هر لایه در ترکیب با همدیگر، اپلیکیشن DeFi را تشکیل می‌دهند.

در ادامه چهار لایه از پشته نرم افزاری دیفای تشریح می‌شود:

لایه پرداخت ( Settlement Layer)

لایه پرداخت به عنوان لایه صفر هم شناخته می‌شود چون لایه پایه است و سایر تراکنش‌های DeFi روی آن شکل می‌گیرند. این لایه شامل شبکه بلاکچین عمومی و ارز دیجیتال یا رمزارز خاص خودش است.

تراکنش‌های اجرایی روی اپلیکیشن‌های DeFi با کمک این ارزها انجام می‌شوند که ممکن است در بازارهای عمومی مورد معامله قرار گیرند یا نگیرند. اتریوم یکی از لایه‌های پرداخت است و توکن مربوط به آن هم اتر (ETH) است که در صرافی‌های کریپتو معامله می‌شود. لایه پرداخت می‌تواند دارایی هایی مثل دلار آمریکا را به توکن تبدیل کند. این توکن ها در حکم نمادهای دیجیتالی دارایی‌های دنیای واقعی عمل می‌کنند. برای مثال توکن املاک نشان دهنده مالکیت یک قطعه زمین است.

لایه پروتکل (Protocol Layer)

پروتکل‌های نرم افزاری شامل استانداردها و قواعد حاکم بر کارها یا فعالیت‌های خاصی هستند. در دنیای واقعی هم اصول و قواعدی وجود دارد که تمامی شرکت کنندگان در صنعت باید به آنها پایبند بوده و پیش‌نیاز  ورود به آن صنعت است. پروتکل‌های دیفای هم قابل تبادل هستند، یعنی چند نهاد می‌توانند به طور همزمان از این پروتکل‌ها برای ایجاد یک خدمت یا اپلیکیشن کاربردی استفاده کنند. لایه پروتکل، نقدینگی لازم برای اکوسیستم DeFi را فراهم می‌کند. سینتتیکس (Synthetix) یکی از مثالهای پروتکل دیفای است. این پروتکل معاملاتی مبتنی بر اتریوم است و از آن برای تولید نسخه‌های ترکیبی از دارایی‌های واقعی استفاده می‌شود.

لایه اپلیکیشن (Application Layer)

اپلیکیشن‌هایی که رو در روی مشتری قرار می‌گیرند، در این لایه مستقر هستند. این اپلیکیشن‌ها می‌توانند پروتکل‌های زیربنایی را به خدمات ساده و مشتری محور تبدیل کنند. متداول‌ترین اپلیکیشن‌ها در اکوسیستم رمزارزها شامل صرافی‌های رمزارز و خدمات اعطای وام در این لایه قرار دارند.

لایه تجمیع (aggregation Layer)

این لایه حاوی تجمیع کننده‌های مختلفی است که برنامه‌های مختلف را از لایه‌های مختلف جمع آوری می‌کنند تا بتوانند خدمتی را در اختیار سرمایه گذاران قرار دهند. برای مثال امکان انتقال پول در میان ابزارهای مختلف مالی را فراهم می‌کنند تا سود را به حداکثر برسانند. این فعالیت‌های معاملاتی در حالت عادی به هماهنگی و کاغذ بازی زیادی نیاز دارند. ولی این چهارچوب مبتنی بر فناوری، سرمایه گذاری را ساده کرده و معامله گران می‌توانند به سرعت و به راحتی از خدمات مختلف استفاده کنند. وام دادن و گرفتن یکی از این خدمات است و در لایه تجمیع قرار می‌گیرد. خدمات بانکی کیف‌های رمز ارز هم سایر خدمات قرار گرفته در این لایه هستند.

دیفای گاهی اوقات تحت عنوان «Lego money» هم شناخته می‌شود؛ چون می‌توانید اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز(dApps) را در این پشته نرم افزاری کنار هم قرار دهید تا به حداکثر سود برسید. برای مثال استیبل کوین DAI را خریداری می‌کنید و بعد آن را روی پلتفرمی مثل Compound به فروش می‌رسانید تا سود کسب کنید. البته تمامی این کارها را با کمک گوشی هوشمندتان انجام می‌دهید.

امروزه اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز به طور وابسته به صنعت و بازار خاصی تولید می‌شوند. اپلیکیشن‌های آتی هم تأثیر بزرگی روی زندگی روزمره ما خواهند داشت. برای مثال یک قطعه زمین یا خانه را در پلتفرم DeFi و تحت توافق رهنی خریداری می‌کنید و قیمت آن را در طول چند سال پرداخت می‌کنید.

در نهایت . . .

چه از سیستم دیفای خوشمان بیاید یا نه، به هر حال باید آن را به عنوان یک سیستم مالی جدید و غیرمتمرکز بپذیریم. تراکنش‌های مالی، آزدانه‌تر از هر زمان دیگری به پیش می‌روند. اگر اهل سرمایه گذاری و ریسک هستید، این سیستم جدید و بازار ارزهای دیجیتال را امتحان کنید. چنانچه در این بازار مشغول به فعالیت هستید، نظرات خودتان را با ما در میان بگذارید.

سفارش پروژه های بلاکچین

منابع

https://www.nasdaq.com/articles/what-is-defi-and-why-does-it-matter-now-2021-06-04

https://www.investopedia.com/decentralized-finance-defi-5113835

https://theconversation.com/what-is-defi-and-why-is-it-the-hottest-ticket-in-cryptocurrencies-144883