GDP چیست؟ آشنایی با تولید ناخالص داخلی

آیا تا به حال با عبارت GDP برخورد داشته‌اید و برایتان سوال شده است که معنایش دقیقا چیست؟ نگران نباشید، شما تنها نیستید. تولید ناخالص داخلی یا GDP، مفهومی حیاتی است که اغلب در بحث های مربوط به اقتصاد کلان مطرح می‌شود و در عین سادگی بسیار عمیق و پیچیده است. اما دقیقاً چه چیزی را شامل می شود؟ در این پست وبلاگ، عمیقاً به دنیای تولید ناخالص داخلی سفر می کنیم و اهمیت و اجزای آن را زیر ذره بین قرار می دهیم.  همچنین به این خواهیم پرداخت که GDP چگونه به چشم انداز اقتصادی یک کشور شکل می دهد. بنابراین، آماده شوید تا رمز و رازهای پشت این شاخص تأثیرگذار را کشف کنید و درک روشنی از آنچه که تولید ناخالص داخلی نشان می‌دهد به دست آورید.

تولید ناخالص داخلی به زبان ساده

GDP مخفف Gross Domestic Product و به معنای «تولید ناخالص داخلی» است. تولید ناخالص داخلی (GDP) برابر است با ارزش کل همه کالاها و خدمات تولید شده در یک کشور در یک دوره زمانی خاص که معمولا یک سال است. تولید ناخالص داخلی یا همان GDP تصویری شفاف از فعالیت ها و سلامت کلی اقتصادی یک کشور ارائه می دهد. تولید ناخالص داخلی، ارزش محصولات و خدمات تولید شده توسط مشاغل، مخارج دولت و مصرف خانوار را در نظر می‌گیرد. این به ما کمک می‌کند تا نرخ رشد اقتصاد یک کشور را درک کنیم و برای مقایسه‌ی عملکرد اقتصادی کشورهای مختلف استفاده می شود. اساساً، تولید ناخالص داخلی به ما می‌گوید که یک کشور از نظر اقتصادی چقدر خوب عمل می‌کند.

بیشتر بدانید: شاخص اصلاح موی سر

فرق GDP و GNP چیست؟

حتما دانش آموزان رشته‌ی علوم انسانی خاطرشان هست که دبیران اقتصاد برای این که این دو مفهوم با یکدیگر اشتباه گرفته نشوند، یک علامت می‌گذاشتند: این که D در GDP ما را یاد «داخلی» بیندازد! حالا تفاوت بین این دو مفهوم چیست؟ تولید ناخالص داخلی (GDP) و تولید ناخالص ملی (GNP) هر دو معیارهای کلان اقتصادی هستند که برای ارزیابی عملکرد اقتصادی یک کشور استفاده می شوند. اگرچه از جهاتی شبیه هم هستند، اما تفاوت هایی کلیدی بین این دو مفهوم وجود دارد که در ادامه آن‌ها را مرور می‌کنیم.

تعریف

• GDP: تولید ناخالص داخلی ارزش کل تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده در داخل مرزهای یک کشور در یک دوره مشخص، معمولاً یک سال است.
• GNP: تولید ناخالص ملی عبارت است از ارزش کل تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط شهروندان یک کشور، صرف نظر از موقعیت مکانی آنها، در یک دوره خاص که معمولاً یک سال است.

ترکیب‌بندی

• GDP: تولید ناخالص داخلی شامل کلیه فعالیت های اقتصادی در داخل مرزهای یک کشور است، چه توسط نهادهای داخلی چه توسط نهادهای خارجی انجام شود. این معیار، بدون توجه به ملیت تولیدکنندگان، تولید را در قلمروی یک کشور اندازه‌گیری می‌کند.
• GNP: تولید ناخالص ملی شامل تولید شهروندان یک کشور، صرف نظر از اینکه در کجا انجام شده، می‌شود. این شامل درآمد حاصل از شهروندان ساکن در داخل و خارج از مرزهای کشور است.

شاخص‌های فعالیت اقتصادی

• GDP: تولید ناخالص داخلی بر بهره وری در داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور متمرکز است و به عنوان معیاری برای فعالیت اقتصادی آن کشور عمل می کند.
• GNP: تولید ناخالص ملی خروجی اقتصادی شهروندان یک کشور را بدون در نظر گرفتن مکانی که در آن قرار دارند، اندازه گیری می‌کند. این معیار بر مشارکت اقتصادی و بهره‌وری اتباع یک کشور تاکید دارد.

محاسبه و اجزا

• GDP: تولید ناخالص داخلی معمولاً با جمع کردن ارزش کل هزینه های مصرف کننده (مصرف خصوصی)، سرمایه گذاری، مخارج دولت و صادرات خالص (صادرات منهای واردات) محاسبه می شود.
• GNP: تولید ناخالص ملی ارزش کل تولید ناخالص داخلی (GDP) را به همراه درآمد خالص خارج از کشور محاسبه می کند. درآمد خالص خارج از کشور شامل درآمد خالص خارجی است که توسط اتباع کشور کار در خارج از کشور به دست می‌آید و از درآمد خالص (خارجی) اتباع خارجی در داخل مرزهای کشور کسر می‌شود.

ملیت و محل سکونت

• GDP: تولید ناخالص داخلی فعالیت اقتصادی را در مرزهای جغرافیایی یک کشور، صرف نظر از ملیت تولیدکنندگان، اندازه‌گیری می‌کند.
• GNP: GNP فعالیت های اقتصادی ایجاد شده توسط شهروندان یک کشور را بدون توجه به اینکه در داخل یا خارج از کشور اتفاق می‌افتد، اندازه‌گیری می‌کند.

مطلب پیشنهادی: شاخص لباس زیر مردانه

به طور خلاصه، در حالی که تولید ناخالص داخلی کل فعالیت اقتصادی در داخل مرزهای یک کشور را اندازه گیری می کند، تولید ناخالص ملی فراتر از آن است و درآمد ایجاد شده توسط شهروندان کشور، هر کجا که باشند، در نظر گرفته می شود. هر دو معیار باعث می‌شوند تا درباره‌ی اقتصاد یک کشور بینش بهتری پیدا کنیم، اما GNP با گنجاندن درآمد حاصل از خارج از کشور توسط اتباع یک کشور، دید جامع‌تری ارائه می‌دهد.

GDP per capita چیست؟

GDP per capita به معنای تولید ناخالص داخلی سرانه است. تولید ناخالص داخلی سرانه در واقع یک معیار آماری است که نشان دهنده‌ی تولید ناخالص داخلی (GDP) یک کشور تقسیم بر جمعیت آن است. برای ارزیابی میانگین تولید اقتصادی یا درآمد هر فرد در یک کشور استفاده می شود.

تا این‌جا حتما متوجه معنای تولید ناخالص داخلی شده‌اید، اما وقتی صفت «سرانه» به دنبال آن می‌آید چه مفهوم جدیدی شکل می‌گیرد؟ سرانه به معنای «به ازای هر فرد» یا «برای هر فرد» است. وقتی برای تولید ناخالص داخلی اعمال می شود، به تقسیم رقم تولید ناخالص داخلی بر کل جمعیت یک کشور اشاره دارد. این تقسیم بندی یک ارزیابی متوسط ​​از بازده اقتصادی یا درآمد هر فرد در آن کشور ارائه می دهد.

محاسبه‌ی تولید ناخالص داخلی سرانه (GDP per capita)

برای محاسبه تولید ناخالص داخلی سرانه، کل تولید ناخالص داخلی یک کشور بر جمعیت کل تقسیم می شود. فرمول آن این است: 

تولید ناخالص داخلی سرانه = تولید ناخالص داخلی ÷ جمعیت

اهمیت تولید ناخالص داخلی سرانه

تولید ناخالص داخلی سرانه، یک شاخص مفید برای مقایسه و تحلیل استاندارد زندگی، رفاه اقتصادی و سطح بهره‌وری در کشورهای مختلف است. این معیار به افراد جامعه کمک می‌کند تا متوجه شوند متوسط ​​درآمدی که باید داشته باشند تا نیازها و خواسته های خود را در یک کشور برآورده کنند چقدر است. هرچه تولید ناخالص داخلی سرانه بالاتر باشدُ به طور کلی نشان دهنده‌ی استانداردهای زندگی بالاتر، دسترسی بهتر به کالاها و خدمات و به طور بالقوه فرصت های اقتصادی بهتر برای افراد است.

نقطه ضعف تولید ناخالص داخلی سرانه

این نکته‌ی مهم را به خاطر داشته باشید که تولید ناخالص داخلی سرانه به تنهایی تصویر کاملی از رفاه یا کیفیت زندگی در یک کشور ارائه نمی‌دهد. تولید ناخالص داخلی سرانه عواملی مانند توزیع درآمد، نابرابری، مراقبت های بهداشتی، کیفیت آموزش یا پایداری محیطی را اندازه‌گیری نمی‌کند. علاوه بر این، تولید ناخالص داخلی سرانه ممکن است به‌طور دقیق شرایط زندگی همه افراد در یک کشور را منعکس نکند، به خصوص اگر در آن کشور تفاوت‌های درآمدی قابل توجهی وجود داشته باشد.

به طور خلاصه، تولید ناخالص داخلی سرانه، میانگین تولید اقتصادی یا درآمد هر فرد در یک کشور را نشان می دهد. با تقسیم کل تولید ناخالص داخلی بر جمعیت، معیار مفیدی برای مقایسه استاندارد زندگی و شرایط اقتصادی در کشورهای مختلف فراهم می‌کند. با این حال، برای دستیابی به درک جامعی از رفاه اقتصادی یک کشور، باید همراه با سایر شاخص‌های اقتصادی استفاده شود.

بیشتر بدانید: قانون عرضه و تقاضا چیست؟

نحوه محاسبه تولید ناخالص داخلی

محاسبه تولید ناخالص داخلی (GDP) شامل تجمیع اجزای مختلف فعالیت اقتصادی در قالب اعداد در یک کشور و یک دوره‌ی زمانی خاص است. محاسبه‌ی تولید ناخالص داخلی یک روند کلان و پیچیده است که عموما به عهده‌ی مرکز آمار ایران است. 

محاسبه‌ی تولید ناخالص داخلی، شامل اجزای متعددی از جمله مصرف، سرمایه گذاری، مخارج دولت و صادرات خالص تشکیل شده است. این مولفه ها نشان دهنده فعالیت های مختلف اقتصادی در داخل کشور است. فرمول تولید ناخالص داخلی به شرح زیر است:

تولید ناخالص داخلی= مصرف (C) + سرمایه‌گذاری (I) + مخارج دولت (G) + صادرات خالص (NX)

حال، بیایید نگاهی به مولفه‌های تشکیل‌دهنده‌ی تولید ناخالص داخلی بیندازیم و آن‌ها را به ترتیب بررسی کنیم:

مصرف (C)

مصرف که بطور خلاصه به آن “C” می‌گویند، همان Consumption در انگلیسی است. مولفه‌ی مصرف به کل مخارج خانوارها برای کالاها و خدمات اشاره دارد. این شامل مخارج کالاهای بادوام (مانند اتومبیل و لوازم خانگی)، کالاهای بی‌دوام (مانند غذا و پوشاک) و خدمات (مانند آموزش و مراقبت‌های بهداشتی) می‌شود. داده‌های مربوط به هزینه های مصرف‌کننده معمولاً از طریق نظرسنجی‌ها یا سوابق دولتی جمع‌آوری می‌شود.

سرمایه‌گذاری (I)

سرمایه‌گذاری که بطور خلاصه به آن “I” می‌گویند، همان Investment در انگلیسی است. سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده‌ی هزینه‌های شرکت‌ها برای تامین کالاهای سرمایه‌ای مانند ماشین‌آلات، تجهیزات و سازه‌ها و همچنین تغییرات در موجودی‌هایشان است. این مولفه هم شامل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و هم سرمایه‌گذاری در زیرساخت های دولتی است.

مخارج دولتی (G)

مخارج دولت که به‌طور خلاصه به آن “G” می‌گویند، همان Government spending در انگلیسی است. مخارج دولت شامل تمام مخارج دولت برای کالاها و خدمات از جمله حقوق کارمندان دولت، پروژه های زیربنایی، دفاع، آموزش و بهداشت است. این داده‌ها معمولاً از گزارش های بودجه‌ی دولت به دست می‌آید.

صادرات خالص (NX)

صادرات خالص که به‌طور خلاصه به آن “NX” می‌گویند، همان Net exports در انگلیسی است. صادرات خالص، با کم کردن واردات از صادرات محاسبه می شود. صادرات نشان دهنده ارزش کالاها و خدماتی است که در داخل کشور تولید شده و در خارج به فروش می‌رسد، در حالی که واردات نشان‌دهنده‌ی ارزش کالاها و خدماتی است که از خارج به کشور وارد می‌شود. صادرات خالص می‌تواند مثبت (مازاد تجاری) یا منفی (کسری تجاری) باشد، بسته به این که یک کشور به ترتیب صادرات بیشتر یا واردات بیشتری داشته باشد.

روش‌های دیگر برای محاسبه‌ی GDP

جدا از رویکرد هزینه، دو رویکرد دیگر برای محاسبه تولید ناخالص داخلی وجود دارد: رویکرد درآمد، که کل درآمد تولید شده توسط تولید را خلاصه می‌کند، و رویکرد تولید، که تولید ناخالص داخلی را با جمع کردن ارزش افزوده در هر مرحله از تولید در بین صنایع مختلف تخمین می‌زند.

خوب است بدانید که در علم اقتصاد مفهوم دیگری به عنوان تولید ناخالص داخلی حقیقی وجود دارد. به دلیل این که این مفهوم جای حرف بسیار دارد و در این مقاله نمی‌گنجد تنها به گفتن این بسنده می‌کنیم که محاسبه‌ی تولید ناخالص داخلی حقیقی برای تغییرات سطح قیمت‌ها با استفاده از سال پایه به‌عنوان نقطه‌ی مرجع انجام می‌شود. این شاخص امکان مقایسه دقیق‌تری را در طول زمان فراهم می‌کند. محاسبه‌ی تولید ناخالص داخلی حقیقی شامل محاسبه‌ی شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی (GDP deflator) است که نسبت تولید ناخالص داخلی اسمی به تولید ناخالص داخلی واقعی است.

مطلب پیشنهادی: تحلیل سوات چیست؟

تولید ناخالص داخلی کشورهای برتر اقتصادی

با استناد به آماری که سایت فوربز منتشر کرده‌است، ده کشور برتر از لحاظ اقتصادی در سال ۲۰۲۳ بر اساس مقدار تولید ناخالص داخلی و سرانه تولید ناخالص داخلی به شرح زیر است: