مترجمان هنگام ترجمه، به چه نکته ای باید توجه کنند؟

ترجمه، دروازه انتشار علم و فرهنگ است. در دنیای امروز که سرعت رشد علم در سراسر جهان رشد یافته، اهمیت ترجمه بیشتر از قبل هم شده است. دسترسی متخصصان به منابع دست اول علمی و آموزشی و برداشتن مرزهای زبانی میان مردم سراسر جهان تنها به کمک مترجمان امکان‌پذیر است.

وجود متون ترجمه شده در دانش‌نامه‌های هر ملت، به همان میزانی که اهمیت دارد، نیازمند دقت و توجه است؛ زیرا اشتباه در پروسه ترجمه، دادن اطلاعات غلط و یا استفاده از منابع نادرست می‌تواند در روند ارتباط، درک و یادگیری عده بسیار زیادی اختلال ایجاد کند.

در این مطلب با برخی از نکات مهم در هنگام ترجمه آشنا می‌شویم؛ پس با ما همراه باشید.

مراقب متون تخصصی باشید!

گاهی افراد تصور می‌کنند که مهارت فرد در یک زبان خارجی برای ترجمه متون تخصصی کافی است. این تصور به شدت اشتباه است خصوصا برای مثال اگر پای ترجمه متون پزشکی در میان باشد. در این موارد هر اشتباه مترجم می‌تواند خطرات فراوانی را در زندگی افراد به بار آورد. برای این که یک فرد بتواند ترجمه تخصصی هر یک از علوم را انجام دهد نیاز دارد تا از علم مورد نظر هم سررشته داشته باشد. البته گاهی ممکن است فردی که در رشته تحصیلی نامرتبط تحصیل کرده، بتواند از پس ترجمه متون تخصصی یک حوزه خاص بربیاید، اما هر مترجم نهایتا می‌تواند در یک حوزه خاص متخصص شود و به ترجمه متون تخصصی آن بپردازد. یعنی بر فرض مثال ممکن نیست که یک نفر هم بتواند متون ریاضیاتی را به خوبی ترجمه کند و هم متن‌های جامعه‌شناسی را!

جالب است بدانید که در برخی حوزه‌ها مانند پزشکی، مجوزهایی برای انجام ترجمه تخصصی وجود دارد. این مجوزها هرچند برای ادامه فعالیت لازم نیستند، اما می‌تواند یاری‌رسان باشد.

به هدف ترجمه توجه کنید

سبک‌های متنوعی برای انجام ترجمه وجود دارند. به همین دلیل مهم است که بدانید هدف اصلی پروژه ترجمه‌ای که مشغول به آن هستید، چیست. به عنوان مثال هرچند که معمولا توصیه می‌شود تا از ترجمه کلمه به کلمه بپرهیزید، اما گاهی هدف پروژه ترجمه‌ای که به آن مشغولید استفاده از همین ترجمه تحت‌الفظی است. پس بهتر است پیش از شروع، راجع به موارد استفاده از متن ترجمه و هدف آن به خوبی سوال کنید و سپس به ترجمه کردن بپردازید.

رویکردتان را در مقابل اصطلاح‌ها مشخص کنید

برخی زبان‌ها مانند زبان فرانسه پر از اصلاحات و ضرب‌المثل‌ها هستند؛ به همین خاطر لازم است که هنگام ترجمه فرانسه و دیگر زبان‌های مشابه، رویکرد مشخصی در قبال این اصطلاح‌ها داشته باشید. یکی از رویکردهای رایج در این شرایط معادل‌نویسی است. در رویکرد معادل‌نویسی تلاش می‌شود تا ضرب‌المثلی با مفهوم مشابه در زبان مقصد انتخاب و به کار برده شود.

رویکرد دیگری که در این مواقع اتخاذ می‌شود، رویکرد ترجمه فرهنگی است. در این رویکرد تلاش می‌شود تا با دانستن فرهنگ زبان مقصد و مفهوم کلی نوشتار از نزدیک‌ترین معادل ممکن استفاده شود. در این رویکرد ممکن است یک عبارت در دو متن مختلف به دو صورت متفاوت ترجمه شوند. لازم به ذکر است که رویکرد ترجمه فرهنگی عموما هنگامی کاربرد دارد که عبارتی با مفهوم کاملا مشابه در زبان مقصد وجود ندارد.

مطلب پیشنهادی: دلایل یادگیری زبان

سبک متن را درک و در ترجمه لحاظ کنید

عموما زبان‌های کهن دارای ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها و سبک‌ها متنوع‌تری هستند. پس اگر در حال ترجمه یکی از زبان‌های کهن مانند ترجمه چینی هستید، تلاش کنید تا اول از همه سبک متن را درک کنید. یعنی متوجه شوید که زبان متن کوچه بازاری است یا رسمی؟ طنز است و یا جدی؟ کنایه‌آمیز است و یا ساده و سر راست؟

با دانستن این موارد می‌توانید سبک مورد نظر نویسنده را دریابید و اثرگذاری مورد نظر نویسنده را بر روی مخاطب داشته باشید. این موضوع در ترجمه کتاب اهمیت زیادی دارد.

سادگی را رعایت کنید

در ترجمه متون برخی زبان‌ها مانند ترجمه انگلیسی، گاهی با جملات بسیار طولانی مواجه می‌شوید. این ساختارها اگرچه در زبان‌هایی مانند زبان انگلیسی به وفور دیده می‌شوند، اما در فارسی رایج نیستند. در هنگام ترجمه، اصل سادگی را سرلوحه کار خود قرار دهید و در صورت لزوم یک جمله را به چندین جمله کوتاه‌تر بشکنید. این‌گونه می‌توانید از سردرگمی مخاطب جلوگیری کنید و مفهوم را به خوبی به او منتقل کنید.

این نکته خصوصا در ترجمه مقالات اهمیت زیادی پیدا می‌کند؛ زیرا متن این مقالات عموما سنگین و علمی هستند و با این روش می‌توان فهم آن را برای مخاطب آسان کرد. البته توجه کنید که این سادگی هرگز به مفهوم کاستن از متن یا کاهش دقت نیست، زیرا دقت زیاد در هنگام ترجمه و بازگرداندن کامل متن به زبان مبدا، در هنگام ترجمه مقالات و موضوعات تخصصی اهمیتی دوچندان پیدا می‌کنند.

خلاق باشید

اولین گام برای این که بتوانید یک مترجم خوب باشید، این است که به واژگان و ظرفیت‌های زبان مقصد به خوبی مسلط باشید. این موضوع در ترجمه‌هایی مانند ترجمه عربی اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا زبان عربی از زبان‌های آهنگین و مسجع به شمار می‌رود. اگر در هنگام ترجمه متنی از این زبان متوجه شدید که نویسنده تلاش کرده است تا سجع و آهنگین بودن عبارات را حفظ کند، سعی کنید با خلاقیت وزن و آهنگ مشابهی را برای متن ترجمه شده به وجود آورید.

برای به دست آوردن این خلاقیت و توانمندی برای نوشتار بهترین راه خواندن اشعار و متون ادبی زبان مقصد است.

مطلب پیشنهادی: نحوه ترجمه سایت‌ با گوگل کروم

فرهنگ لغت را فراموش نکنید!

یادگیری کامل بسیاری از زبان‌ها مانند چینی، ژاپنی، عربی و روسی بسیار دشوار است. به همین دلیل در ترجمه‌های مانند ترجمه ژاپنی، که علاوه بر سختی زبان، الفبایی متفاوت هم دارند، کار آسانی نیست.  جالب است بدانید بسیاری از روس‌ها خود کاربرد صحیح برخی لغات زبان روسی را نمی‌دانند، پس در هنگام ترجمه روسی فرهنگ لغت خود را فراموش نکنید.

هرچند که این روزها استفاده از فرهنگ لغت‌ها آسان شده است و بسیاری از فرهنگ‌ لغت‌های آنلاین به سادگی در دسترس قرار دارند، اما بهتر است به سراغ وبسایت‌ها و یا فرهنگ‌های لغت دقیق و تایید شده بروید. بسیاری از وبسایت‌ها و یا فرهنگ‌ها لغت آنلاین فاقد دقت کافی هستند و در صورت استفاده نکردن از منابع اصلی و تایید شده ممکن است بر دقت و کیفیت ترجمه شما صدمه وارد کنند.

با تاریخچه زبان مبدا آشنا شوید

فرم نوشتاری برخی از زبان‌ها به مرور زمان تغییر پیدا کرده است؛ به همین دلیل اگر در هنگام ترجمه احتیاج به استفاده از منابع دست اول زبان مبدا داشته باشید، لازم است از این تاریخچه مطلع باشید و بتوانید به هر دو فرم نوشتاری تسلط پیدا کنید.

به عنوان نمونه می‌توان به ترجمه ترکی اشاره کرد. فرم نوشتاری این زبان تا قبل از سال 1928 با الفبای عربی بود، اما امروزه به الفبای لاتین تغییر کرده است.

هر کلمه لزوما معادل ندارد!

برخی زبان‌ها مانند زبان اسپانیایی به داشتن کلمات خاص و بدون معادل در زبان‌های دیگر مشهور هستند؛ پس در هنگام ترجمه اسپانیایی این موضوع را به خاطر بسپارید. گاهی اوقات لازم نیست همه کلمات دقیقا جایگزین داشته باشند. می‌توانید از خود این کلمات خاص در متن ترجمه شده استفاده کنید و معنای آن‌ها را در پانویس توضیح دهید.

مراقب کلمات مشابه باشید

وارد شدن برخی کلمات از زبانی به زبان دیگر موضوع رایجی است. به عنوان مثال برخی کلمات فارسی در زبان انگلیسی استفاده می‌شوند و بسیاری از کلمات عربی در فارسی کاربرد دارند، اما گاهی کلمات در زبان جدیدی که به آن وارد می‌شوند، دقیقا به معنای قبلی خود مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. به عنوان مثال می‌توان به زبان ایتالیایی اشاره کرد. کلمه پنینی در زبان ایتالیایی به غذایی با بیش از یک ساندویچ اشاره دارد، اما واژه پنینی در زبان انگلیسی و حتی در فارسی برای یک نوع ساندویچ خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.

به همین دلیل لازم است در هنگام ترجمه زبانی مانند ترجمه ایتالیایی و زبان‌های مشابه آن که کلمات زیادی را به دیگر زبان‌ها قرض داده‌اند، توجه زیادی به خرج دهید. حتی اگر کلمه‌ای که در متن می‌بینید برایتان آشنا و با معنی است، بد نیست که یکبار دیگر معنی آن را در فرهنگ لغت زبان مبدا بررسی کنید. هم چنین می‌توانید دانش خود را گسترش دهید و با استفاده از خدمات آموزش زبان ایتالیایی در کارلنسر، با این زبان آشنا شوید.

مطلب پیشنهادی: زبان های پرکاربرد دنیا

سخن پایانی

در این مطلب به صورت کلی به نکاتی که دانستن آن در هنگام ترجمه می‌تواند یاری‌رسان باشد اشاره کردیم؛ اما به این مطلب اکتفا نکنید. هر زبان پر از رمز و رازها و فوت و فن‌های مربوط به خودش است. پس بهترین توصیه برای هر مترجم این است که قبل از شروع ترجمه هر متن از هر زبانی، اندکی درباره ویژگی‌های زبان مبدا، نکات و قابل تامل در هنگام ترجمه (مانند میزان کنایه، ضرب‌المثل و واژگان بدون معادل در زبان مبدا) تحقیق و سپس کار خود را شروع کنید.