نرم افزار اپن سورس (منبع باز) یا متن باز چیست؟ + مزایا و معایب

نرم افزار اپن سورس یا متن باز، یک کد کامپیوتری است که تحت مجوز خاصی منتشر شده و به کاربران حق دسترسی رایگان به این نرم افزار داده می‌شود. این نرم افزار برای اهداف مختلف قابل استفاده است.

تاریخچه نرم افزار اپن سورس

شرکت  Open Source Initiative به عنوان متولی جنبش اپن سورس یا منبع باز در سال 1998 تأسیس شد. این شرکت تعریف و دستورالعملی را برای اپن سورس ارائه داد. هر نرم افزاری که بخواهد در دسته اپن سورس قرار گیرد، باید از معیارهای زیر پیروی کند:

• توزیع رایگان: مجوز نرم افزار اپن سورس نیازی به دریافت حق اشتراک یا هزینه خرید و فروش ندارد.
• کد منبع: برنامه دارای کد منبع است و فرم کامل و کد منبع آن قابل توزیع است.
• امور جانبی: مجوز نرم افزار امکان اصلاح یا انجام سایر امور روی آن را فراهم می‌کند و نسخه جدید تحت همان شروط مجوز اصلی نرم افزار قابل توزیع است.
• یکپارچگی کد منبع ناشر: مجوز نرم افزار امکان توزیع نسخه اصلاح شده را تحت شرایط خاصی محدود می‌کند. ولی همچنان امکان توزیع نرم افزار حاصل از کد منبع اصلاح شده را فراهم می‌کند.
• هیچ تبعیضی در زمینه فعالیت‌های مختلف وجود ندارد.
• توزیع مجوز: امکان توزیع مجدد نرم افزار بدون نیاز به اخذ مجوزهای جانبی وجود دارد.
• مجوز نباید محدود به محصول خاصی شود.
• مجوز صادر شده نباید نرم افزار دیگری را محدود کند.
• مجوز صادره به لحاظ فناورانه بی طرف است.

سفارش یا انجام پروژه‌های برنامه‌نویسی

تعریف نرم افزار اپن سورس

به زبان ساده هر کسی قادر به دسترسی، توزیع، اصلاح و انجام برنامه نویسی نرم افزار اپن سورس یا منبع باز هست. کد منبع نرم افزارهای دارای حق مالکیت فکری برخلاف نرم افزارهای اپن سورس در دسترس همه قرار ندارد. پس نرم افزار Open Source به طور آزاد قابل استفاده از جانب همه است.

جنبش اپن سورس و روش های تجاری تولید نرم افزار حاوی معیارهای خاص خودشان هستند. برخی هم تولید نرم افزار منبع باز را بسیار کارآمدتر از روش‌های تجاری می‌دانند. برخی دیگر از متخصصان این حوزه هم اهمیت عملکرد مطمئن و تضمین شده از جانب یک شرکت تجاری را گوشزد می‌کنند.شکل گیری زمینه تولید نرم افزارهای اپن سورس به دهه 80 باز می‌گردد. قبل از این دوره راه اندازی کسب و کار با کمک نرم افزار منبع باز غیرقابل تصور بود. حالا بسیاری از شرکت‌های بزرگ مثل آمازون، IBM و گوگل از نرم افزار منبع باز استفاده می‌کنند.

مزایا و معایب نرم افزار اپن سورس

این مفهوم هم مثل هر جنبه دیگری از زندگی دیجیتال، مزایا و معایب خودش را دارد. در جدول زیر خلاصه ای از این مزایا و معایب ارائه شده است.

در ادامه هر کدام از این مزایا و معایب را شرح می‌دهیم.

مزیت: هزینه اولیه

نرم افزار منبع باز یا هیچ هزینه‌ای ندارد یا هزینه اندکی دارد. فقط باید کد را از منبع مجازی دانلود کرده و از آن استفاده کنید. اگر بودجه محدودی دارید، به جای وام گرفتن می‌توانید از نرم افزار اپن سورس استفاده کنید. به طور کلی هر چیز رایگانی خوب است! البته رایگان بودن کد کامپیوتری به معنای عدم پرداخت هیچ هزینه‌ای در مراحل بعدی نیست.

معایب: هزینه بلندمدت

گاهی اوقات هزینه‌های بعدی نرم افزار منبع باز، بالا می‌رود. اگر هر گونه مشکلی در فرایند به کارگیری نرم افزار به وجود بیاید و به رفع فوری آن نیاز پیدا کنید باید هزینه‌هایی را پرداخت کنید. برای مثال نمی‌خواهید با تعمیر نشدن زنجیره فروش با مشکل درآمدزایی مواجه شوید. برای این کار باید کارشناس استخدام نموده یا یک قرارداد داخلی امضا کنید. همچنین استخدام و آموزش کارکنان برای کار با نرم افزار هم هزینه می‌برد.

مزایا: قابلیت اعتماد

نرم افزار اپن سورس بسیار قابل اعتماد است. چون کارشناسان زیادی روی ساخت و توسعه نرم افزار منبع باز  کار می‌کنند. یعنی احتمال نقص یابی یا رفع باگ این نرم افزارها به سهولت و بدون صرف زمان زیاد، فراهم است. در این زمینه هزاران چشم کارشناس همراه شما هستند. تعداد معدود توسعه دهندگان نرم افزار که برای فروشندگان نرم افزارهای تجاری کار می‌کنند؛ قابل مقایسه با این حجم از متخصصان نرم افزارهای منع باز نیستند.

معایب: پشتیبانی

یکی از مزایای اصلی نرم افزارهای تجاری، خدمات و پشتیبانی است و فروشندگان تجاری پشتیبانی مداوم را فراهم می‌کنند. پس اگر فاقد مهارت‌های فنی در این زمینه هستید، پس نگران نشوید. نرم افزار منبع باز فاقد دستورالعمل‌های کاربری و دسترسی به کارشناسان اختصاصی نرم افزار است. البته می‌توانید در محافل مجازی، پشتیبانی لازم را به طور رایگان به دست آورید. البته این کار کمی ‌وقت گیر است و هیچ کس تعهد خاصی برای رفع مشکل شما  ندارد. اگر با مسائل فوری و فوتی سر و کار دارید، پس داشتن نرم افزارهای دارای پشتیبانی، گزینه بهتری برای کسب و کارتان است.

مزایا: طول عمر

از آنجا که هر کسی امکان دسترسی به کد منبع را دارد پس نرم افزار منبع باز به طور مستمر در حال تکامل است. هر کسی می‌تواند بدون عقد قرارداد با هیچ فروشنده‌ای، نرم افزار  را توسعه داده و آن را بهبود دهد. بعلاوه اگر شرکت تجاری سازنده نرم افزار از رده خارج شد، شما پشتیبانی، پچ‌ها و هرگونه خدمات دیگری را از دست خواهید داد. این شرایط برای نرم افزارهای اپن سورس وجود ندارد. چون آنها در محافل کاربرانشان به دنبال حمایت یا استخدام برنامه نویس‌ها هستند.

معایب: نرم افزاری یتیم مانده

همواره احتمال دارد که توسعه دهندگان یک برنامه به آن اظهار بی علاقگی نموده و دیگر رویش کار نکنند. شاید هم به پروژه دیگری روی آورند. از این رو احتمال عدم تداوم کار با نرم افزار اپن سورس به هر دلیلی وجود دارد.

مزایا: امنیت

حامیان اپن سورس معتقدند که این نرم افزار امنیت بیشتری در مقایسه با نرم افزار دارای مالکیت فکری دارد. اعضای جامعه اپن سورس به محض تشخیص باگها و مشکلات، آنها را رفع می‌کنند. از طرف دیگر، این شرایط برای نرم افزار تجاری برقرار نیست. شرکت‌های بزرگ هم برای مقابله با مشکلات و حل مسائل پیش آمده چند هفته تا چند سال وقت صرف می‌کنند.

معایب: امنیت

نرم افزار اپن سورس در محیطی کنترل شده طراحی نشده است. صدها توسعه دهنده روی نرم افزار کار کرده‌اند و احتمال وجود اهداف خرابکارانه در برخی از آنها وجود دارد. اگر یکی از برنامه نویسان بدافزاری را وارد نرم افزار کند، یک فاجعه ایجاد می‌شود. ولی در نرم افزارهای منبع بسته، تنها توسعه دهندگان فروشنده نرم افزار قادر به مشاهده و اصلاح کد منبع هستند. از این رو نرم افزارهای بسته، امن تر به نظر می‌رسند. ولی همواره خطر و احتمال حمله تروجان‌ها وجود دارد.

مزایا: انعطاف پذیری

نرم افزار منبع باز، انعطاف پذیری زیادی را در اختیارتان قرار می‌دهد. کاربران این نرم افزارها، آزادانه قادرند نرم افزار را با نیازهای کسب و کارشان هماهنگ کنند. اما با خرید نرم افزار تجاری باید به شروط و محدودیت‌های فروشنده پایبند بمانید. کاربران منبع باز کنترل کاملی روی نرم افزارشان دارند. نرم افزارهای منبع باز به عقد توافق دقیق با کاربر کاری ندارند.

معایب: کارایی

در اغلب موارد نرم افزار منبع باز در مقایسه با نرم افزار بسته چندان کاربرپسند عمل نمی‌کند. در واقع نرم افزار منبع باز متمرکز بر نیازهای توسعه دهنده نرم افزار است. پس چندان مناسب کاربران بی مهارت در زمینه توسعه نرم افزار نیست. کاربران معمولی اصلاً نگاهی به کد منبع نمی‌اندازند و کاری با آن ندارند.

نرم افزار اپن سورس چه فرقی با نرم افزار رایگان دارد؟

نرم افزار رایگان تحت شروطی منتشر می‌شود که امکان به کارگیری، توزیع، تغییر یا ارتقای نرم افزار را به کاربر می‌دهد. تعریف نرم افزار رایگان در سال 1983 به وسیله ریچارد استالمن به عنوان مؤسس جنبش نرم افزار رایگان معرفی شد. از نظر او برای اینکه نرم افزاری را رایگان بدانیم باید از چهار مؤلفه زیر برخوردار شود:

• مؤلفه اول: آزادی نامحدود در به کارگیری برنامه برای هر هدفی
• مؤلفه دوم: آزادی مطالعه روی عملکرد برنامه و شناخت آن
• مؤلفه سوم: آزادی در به اشتراک گذاری نسخه‌های نرم افزار و کمک به دیگران
• مؤلفه چهارم: آزادی در ارتقای برنامه در جهت استفاده از جانب همه

با این که نرم افزارهای منبع باز و رایگان به مجموعه مشابهی از مجوزها و پارامترهای نرم افزاری اشاره دارند ولی اهداف و فلسفه متفاوتی را دنبال می‌کنند. جنبش اپن سورس به لحاظ فنی روی مدل توسعه همگانی و توسعه ایده‌های منبع باز مبتنی بر زمینه‌های برنامه نویسی و کاری متمرکز است. جنبش نرم افزار رایگان بیشتر روی مسائل اخلاقی حقوق کاربری، مشارکت اجتماعی و آزادی در فضای سایبری متمرکز است.

کاربردهای نرم افزار منبع باز

نرم افزار منبع باز کاربردهای متفاوت و نامحدودی در هر زمینه‌ای دارد. این زمینه‌ها شامل هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، بیوانفورماتیک، فناوری نانو، شبیه سازی کامپیوتری، داده کاوی، مؤلفه‌های مجسم سازی داده، موتورهای جستجوی شرکتی، مرورگرهای وب، میان افزار، ردیاب باگ، موتورهای بازی، نرم افزارهای سلامت، آنتی ویروس، نرم افزار داشبورد منبع باز، نرم افزار اپن سورس GIS، نرم افزار پایگاه داده و نرم افزار مدیریت پایگاه داده هستند.

برخی از بهترین نمونه‌های نرم افزارهای منبع باز شامل Apache Web Server، پلتفرم تجارت الکترونیک osCommerce، مرورگرهای اینترنتی موزیلا فایر فاکس و کرومیوم، LibreOffice به عنوان بستر دفتری کامل، سیستم عامل GNU/Linux و سیستم عامل برگرفته از لینوکس برای موبایل یعنی اندروید است.

به جمع برنامه‌نویسان کارلنسر بپیوندید!

در نهایت . . .

نمی‌توان به طور دقیق گفت که نرم افزار اپن سورس، رایگان یا تجاری برای کسب و کاری مناسب هست یا نه! عوامل زمینه‌ای زیادی را باید در این مورد لحاظ کرد. در این مقاله با محتوای نرم افزار منبع باز آشنا شدید. حالا مزایا و معایب آن را شناخته‌اید. پس با توجه به شرایط کسب و کارتان  بهترین گزینه را انتخاب کنید. لطفا نظرات خودتان درباره نرم افزارهای اپن سورس را با تیم کارلنسر در میان بگذارید.

منابع

https://www.investintech.com/resources/blog/archives/7975-pros-cons-open-source-business.html

https://www.omnisci.com/technical-glossary/open-source-software