تورم نقطه‌ به‌ نقطه چیست؟

یکی از مفاهیم اساسی که امروزه در اقتصاد مطرح می‌شود، مسئله تورم نقطه‌ به‌ نقطه است که مفهومی بسیار عمیق و البته پرکاربرد در اقتصاد و به خصوص در اقتصاد ایران به شمار می‌آید. به طور کلی باید دقت داشت که تورم، یکی از مسائل کلیدی است که می‌تواند روی بسیاری از سیاست‌گذاری‌های اقتصادی یک کشور تاثیرگذار باشد. معمولا تورم مقیاسی است که با بسیاری از شاخص‌های اقتصادی دیگر در ارتباط است و به همین علت نیز باید با دقت بالایی تعیین شود.

یکی از مهم‌ترین روش‌هایی که برای محاسبه تورم وجود دارد، محاسبه آن به‌صورت نقطه‌ به‌ نقطه است که باعث می‌شود تا دقت بالایی در محاسبه آن اتفاق بیفتد. زمانی که شما میزان تورم در برخی از ماه‌ها را محاسبه می‌کنید، مشاهده خواهید کرد که قیمت در برخی از ماه‌ها به‌صورت ناگهانی افزایش پیدا می‌کند. حال وقتی که شما بتوانید میزان تورم را در هر ماه بر اساس همان ماه در سال قبل محاسبه کنید، می‌توانید انتظار بالاترین دقت را در محاسبه تورم داشته باشید. در ادامه قصد داریم کمی بیشتر درباره این موضوع صحبت کرده و نکات کلیدی و مهمی را در این زمینه بیان کنیم.

آشنایی با مفهوم تورم نقطه‌ به‌ نقطه

معمولا روش رایجی که برای محاسبه تورم از آن استفاده می‌شود محاسبه آن به‌صورت سالیانه، ماهیانه یا حتی هفتگی است. البته گاهی اوقات از روش فصلی نیز برای محاسبه تورم استفاده می‌شود که باعث خواهد شد تا شما بتوانید انتظار بهترین عملکرد را از محاسبه این مقیاس داشته باشید. حال روش جذاب دیگری که در این زمینه وجود دارد تورم نقطه‌ به‌ نقطه است که دقت بالاتری را به شما ارئه می‌دهد. در این روش شما به‌جای این‌که به‌صورت میانگین به مسئله تورم نگاه کنید، به مقایسه آن با همان بازه زمانی در سال گذشته می‌پردازید و از این طریق اطلاعاتی را در اختیار مخاطب خود قرار خواهید داد.

برای مثال فرض کنید که روش کلی شما برای محاسبه تورم روش ماهیانه است. در روش نقطه‌ به‌ نقطه شما هر ماه از سال فعلی را با همان ماه در سال گذشته مقایسه کرده و به این ترتیب تورم را محاسبه می‌کنید. برای مثال شما محاسبه می‌کنید که میزان تورم در ماه دی در سالی که در آن قرار دارید، نسبت به دی ماه سال گذشته چقدر افزایش یا کاهش پیدا کرده است. تفاوتی که در اینجا به وجود می‌آید در بسیاری از مسائل اقتصادی قابل استفاده خواهد بود و شما می‌توانید از مزایای آن بهره‌مند شوید.

مثالی کاربردی از تورم نقطه‌ به‌ نقطه

برای این‌که به شکل بهتری مفهوم تورم نقطه‌ به‌ نقطه را بیاموزید، بهتر است کار خود را با ارائه یک مثال ادامه دهیم. فرض کنید که قصد دارید درباره میزان تورم در ماه تیر صحبت کنید. زمانی که به‌صورت میانگین به این موضوع نگاه می‌کنید میزان تورم ماه تیر را با میزان تورم میانگین از ابتدای سال تا به این‌جای کار مقایسه می‌کنید. برای مثال اگر میانگین تورم از ابتدای سال تا اول ماه تیر 10 درصد باشد و ناگهان در ماه تیر تورم به 15 درصد برسد شما در گزارش خود می‌توانید این موضوع را عنوان کنید که تورم به‌میزان 5 درصد افزایش پیدا کرده است.

حال این روش ممکن است مشکلاتی را به وجود بیاورد. برای مثال ممکن است در ماه تیر هر سال اتفاقاتی رخ دهد که این افزایش 5 درصدی تورم را کاملا توجیه کند. مثلا ممکن است هر سال در ماه تیر، خیر یا اتفاقی رخ دهد که میزان تورم موجود را افزایش دهد و این موضوع تنها منحصر به سال جدید نیست و هرساله چنین اتفاقی می‌افتد. در چنین شرایطی است که تورم نقطه‌ به‌ نقطه به میان می‌آید و کاربردهای خاص خود را نشان می‌دهد. زمانی که از تورم‌های نقطه به نقطه استفاده می‌کنید، در واقع می‌توانید مقایسه دقیقی را بین ماه‌های سال جدید و سال گذشته انجام دهید.

به این ترتیب زمانی که در یک ماه از سال، اتفاقات خاصی رخ می‌دهد و این موضوع در تمامی سال‌ها نیز صدق می‌کند، این موضوع در گزارش‌های اقتصادی شما بررسی شده و نتیجه آن نیز ذکر می‌شود. پس نتیجه می‌گیریم که گزارش‌های شما دقیق‌تر خواهد بود. با این حال باید بدانید که تورم به‌صورت نقطه‌ به‌ نقطه، همیشه نیز کاربردی نیست و گاهی اوقات نیز ممکن است مشکلاتی به همراه داشته باشد که در ادامه درباره این مشکلات نیز صحبت خواهیم کرد.

مطلب پیشنهادی: تفاوت نقدینگی و پایه پولی

آیا تورم نقطه‌ به‌ نقطه یک معیار معتبر برای اندازه‌گیری تورم است؟

این موضوع به عوامل و فاکتورهای مختلفی بستگی دارد که تمامی آنها باید در نظر گرفته شوند تا یک پاسخ دقیق به این سوال داده شود. در اولین قدم باید دقت کرد که بسیاری از افرادی که به‌صورت تخصصی در زمینه اقتصاد فعالیت کرده و فعالیت‌های آنها نیز علمی است، تورم نقطه‌ به‌ نقطه را یک شاخص و معیار درست و استاندارد برای محاسبه میزان تورم نمی‌دانند. همین موضوع نیز باعث می‌شود تا در بسیاری از مطالب علمی معمولا از این معیار استفاده نشود. با این حال وقتی که به مرکز آمار تورم نگاه می‌کنید، مشاهده خواهید کرد که در این مجموعه، معیار تورم به‌صورت نقطه‌ به‌ نقطه به‌عنوان یک معیار اصلی و کلیدی برای محاسبه تورم شناخته می‌شود.

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود تا بسیاری از اقتصاددانان، معیار تورم به‌صورت نقطه به نقطه را به‌عنوان یک معیار اصلی برای محاسبه تورم نشناسند، این است که آنها معتقدند از این معیار نمی‌توان در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی استفاده کرد. دلیلی که آنها بیان می‌کنند تا حدی منطقی است؛ چرا که وقتی شما قصد دارید بودجه‌ای را برای سال جدید اختصاص دهید، قاعدتا باید میانگین تورم در سالی که گذشته را نیز مدنظر قرار دهید و بدون توجه داشتن به این میانگین، معمولا کار دشواری است که تورم را به شکلی درست محاسبه کرده و بودجه مناسبی را نیز اختصاص دهید.

با این حال نباید فراموش کرد که تورم نقطه‌ به‌ نقطه، خود به‌تنهایی نیز گاهی اوقات کاربرد دارد و البته شما می‌توانید از آن در کنار سایر معیارها مانند تورم میانگینی نیز استفاده کنید. این موضوع در حالی است که سازمان آمار تورم می‌گوید که معیار تورم به‌صورت نقطه به نقطه معمولا می‌تواند یک معیار قوی در برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری‌های سیاسی و اقتصادی باشد. تنها شرطی که در این زمینه وجود دارد این است که سازمان‌ها و دولت‌ها باید بتوانند به شکلی درست و استاندارد از این معیار تورم استفاده کنند.

تورم نقطه‌ به‌ نقطه یا میانگین؟ کدام‌یک رایج‌تر هستند؟

به طور کلی محاسبه تورم به‌صورت میانگین به شکلی است که معمولا در میان مردم رایج‌تر است و در واقع تعریفی که مردم عادی از تورم دارند، بیشترین میزان شباهت را به تورم میانگین دارد. از طرف دیگر زمانی که شما گزارش‌های رسمی مرتبط با تورم را نیز مطالعه می‌کنید مشاهده خواهید کرد که بیشتر از تورم میانگین در این گزارش‌های استفاده شده است و همین موضوع نیز نشان می‌دهد که معمولا استفاده از میانگین برای محاسبه تورم رایج‌تر است. با این حال نباید فراموش کرد که تورم نقطه‌ به‌ نقطه نیز دارای کاربردهای مخصوص به خود است.

یکی از مهم‌ترین کاربردهایی که محاسبه تورم به‌صورت نقطه به نقطه می‌تواند داشته باشد در موارد فصلی است. برای مثال با شروع فصل گرما ممکن است تورم در بخشی از محصولات به میزان زیادی افزایش پیدا کند. از طرف دیگر ممکن است در کشوری، قیمت نفت در یک ماه از سال افزایش پیدا کند. طبیعی است که در چنین ماهی ما انتظار افزایش تورم به‌صورت میانگین را نیز داشته باشیم. با این حال اگر بخواهیم به‌صورت دقیق محاسبه کنیم که این میزان تورم در مقایسه با سال گذشته چقدر تغییر کرده است باید از روش نقطه به نقطه برای محاسبه تورم استفاده کنیم.

یکی از اشتباهاتی که اکثر افراد مرتکب آن می‌شوند این است که گمان می‌کنند محاسبه تورم به‌صورت نقطه به نقطه توسط دولت‌ها ایجاد شده تا سواستفاده‌هایی از آن صورت گیرد. این در حالی است که تورم نقطه‌ به‌ نقطه دارای منطق علمی بسیار قوی است و به همین علت نیز در مرکز آمار تورم مورداستفاده قرار می‌گیرد. این استاندارد یک استاندارد جهانی است که امروزه در بسیاری از کشورهای مختلف در سراسر دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرد و البته در ایران نیز دارای کاربردهای خاصی است.

مطلب پیشنهادی: اقتصاد بازار چیست؟

محاسبه تورم به‌صورت نقطه به نقطه چه مزایایی دارد؟

از جمله مهم‌ترین مزایایی که این روش برای محاسبه تورم می‌تواند به همراه داشته باشد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تورم نقطه‌ به‌ نقطه در واقع تغییراتی که در شاخص تورم نسبت به مدت مشابه سال قبل اتفاق افتاده را بررسی کرده و مقایسه‌هایی را در این زمینه انجام می‌دهد. همین عامل نیز باعث می‌شود تا شاخص دقیق‌تری از این تغییرات در گزارش‌های رسمی به وجود آمده و بتوان به شکل بهتری تغییرات شاخص تورم نسبت به سال گذشته را بررسی کرد.
• گزارش‌هایی که امروزه از مرکز آمار ایران در خصوص محاسبه تورم با روش نقطه به نقطه منتشر می‌شوند همگی بر اساس استانداردهای جهانی هستند و به همین علت نیز شما می‌توانید با خیالی راحت از این گزارش‌ها استفاده کنید.
• مزیت مهم دیگری که این روش برای محاسبه تورم دارد، این است که شما می‌توانید آن را برای بازه‌های زمانی مختلف بررسی کنید. برای مثال فرض کنید که مقیاس شما برای محاسبه تورم به‌صورت ماهیانه باشد. در این صورت می‌توانید از تورم به شکل نقطه به نقطه برای ماه‌های مختلف سال استفاده کنید. همین موضوع در خصوص فصل‌های مختلف سال نیز صدق می‌کند و شما می‌توانید میزان تورم را به‌صورت فصل به فصل و نقطه به نقطه نیز محاسبه کنید.
• هریک از شاخص‌های فصلی، ماهیانه یا حتی سالیانه برای محاسبه تورم نقطه‌ به‌ نقطه دارای کاربردهای مخصوص به خود در گزارش‌های مالی و اقتصادی در دنیا هستند. زمانی که صحبت از اقتصاد کلان می‌شود اهمیت این روش برای محاسبه تورم اهمیت خود را حتی بیشتر نیز نشان می‌دهد. یکی از مهم‌ترین دلایلی که برای این موضوع وجود دارد این است که معمولا روش نقطه به نقطه دقت بالاتری دارد و همین موضوع نیز اجازه می‌دهد تا اقتصاددانان بتوانند عملکرد بهتری را در ارائه گزارش‌های اقتصادی داشته باشند.

آیا این امکان وجود دارد که تورم نقطه به نقطه و میانگین در تناقض با یکدیگر باشند؟

بله گاهی اوقات ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد و همین موضوع است که باعث می‌شود تا برخی از اقتصاددانان نسبت به محاسبه تورم به‌صورت نقطه به نقطه واکنش منفی نشان داده و آن را به رسمیت نشناسند. برای این‌که به شکل بهتری این تناقض به وجود آمده را درک کنید اجازه دهید تا با یک مثال این موضوع را برای شما توضیح دهیم:

فرض کنید که یک عامل که در اول ماه تیر هر سال وجود دارد، باعث می‌شود تا در ابتدای این ماه تورم به میزان 10 درصد افزایش پیدا کند. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد، این افزایش تورم می‌تواند تاثیر مستقیمی روی میانگین تورمی که در کشور وجود دارد تاثیرگذار باشد. از طرف دیگر فرض کنید از ابتدای سال جدید تا ابتدای تیر ماه همین امسال میانگین تورم رو به کاهش بوده است و در نتیجه میانگین تورم نیز کاهش پیدا کرده و مثلا به 5 درصد رسیده است.

حال در ابتدای تیر ماه مشاهده خواهید کرد که نرخ تورم به میزان 5 درصد افزایش پیدا کرده و به ده درصد می‌رسد. این موضوع بدین معناست که تورم در ابتدای تیر ماه افزایش پیدا کرده است و شاید این یک عامل منفی در نظر گرفته شود. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که اگر به تیر ماه سال‌های گذشته نگاهی بیندازیم، مشاهده می‌کنیم که ما در ابتدای تیر ماه امسال باید 10 درصد افزایش تورم داشتیم و این در حالی است که تنها 5 درصد تورم رخ داده است. پس اگر از دیدگاه تورم نقطه‌ به‌ نقطه به این موضوع نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که در تیر ماه امسال نیز روند کاهشی تورم ادامه پیدا کرده است.

به همین علت است که می‌گوییم دو نرخ تورم به‌صورت نقطه به نقطه و میانگین گاهی اوقات ممکن است تناقضاتی را با یکدیگر داشته باشند.

مطلب پیشنهادی: بهای تمام شده کالای فروش رفته

سخن پایانی

تورم نقطه‌ به‌ نقطه یکی از روش‌های جذاب برای محاسبه تورم است که امروزه می‌تواند کاربردهای زیادی را برای شما به همراه داشته باشد. این روش برای محاسبه تورم در واقع مقایسه می‌کند که تورم در یک بازه زمانی (مثلا یک ماه یا یک فصل یا حتی یک سال) نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته یا چند سال گذشته چه تغییراتی داشته است؟ به این ترتیب می‌تواند شاخصی دقیق و البته عمیق را درباره میزان تغییر تورم ارائه دهد که این شاخص در بسیاری از گزارش‌های مالی و اقتصادی مورداستفاده قرار می‌گیرد.