داده باز یا open data چیست؟

ما می دانیم که عصر حاضر، عصر اطلاعات است. در این دنیا داده‌ها و اطلاعات هستند که حرف اول و آخر را می‌زنند. داده باز هم یکی از مهمترین قسمت‌های این عصر را تشکیل می‌دهد. در واقع داده‌ها به سه دسته مختلف تشکیل می‌شوند، داده بسته، داده اشتراکی و داده باز که هر کدام از این دسته‌بندی‌ها در زیر شاخه‌های خودشان اطلاعات مختلفی را قرار می‌دهند. در این محتوا قصد داریم تا سؤال داده باز چیست شما را پاسخ دهیم. سعی می‌کنیم تا شما را با جزئی‌ترین بخش‌های سیستم اطلاعات با زبان ساده آشنا کنیم تا خیلی راحت مفهوم آن را درک کنید. Open data همان طور که گفتیم یکی از سه دسته‌بندی اطلاعات حساب می‌شوند. سعی می‌کنیم تا فرق آن را با سایر اطلاعات هم برای شما توضیح دهیم.

داده باز چیست؟

داده باز‌، ایده‌ای است مبتنی بر اینکه برخی از اطلاعات‌ها باید در اختیار همه مردم (صرف نظر از دین، قومیت، زبان، فرهنگ و…) قرار بگیرد. در واقع در داده باز، ما دیگر چیزی به نام حق کپی رایت، حق اختراع و … را نداریم. این‌ ایده می‌گوید که یک سری از اطلاعات که برای مردم مفید است باید به صورت رایگان در اختیار همه قرار بگیرد و حتی بتوان در آن تغییراتی انجام داد. در واقع این‌ ایده نظرش این است که می‌توان اطلاعات را بازنشر و باز استفاده کرد، نه یک بار، بلکه بار‌ها و بار‌ها این اطلاعات را می‌توانید در هر جایی منتشر کنید. اهمیتی ندارد در یک کتاب منتشر شود یا یک سایت اینترنتی و یا یک پیج اینستاگرامی، چیزی که اهمیت دارد این است که مردم بتوانند به راحتی به این اطلاعات دسترسی داشته باشند.
داده‌های باز باید برای هر هدفی و هر حوزه‌ای آزاد باشند. مهم نیست که این اطلاعات قرار است صرف امور غیر تجاری یا تجاری شود. فقط هم نباید از آن‌ها در امور آموزشی بهره گرفت شما می‌توانید از آن‌ها در هر زمینه‌ای استفاده کنید.

مطلب پیشنهادی: کلان داده چیست؟

تفاوت داده باز با سایر داده‌ها چیست؟

با داده باز و دسترسی‌ای که در آن وجود دارد آشنا شدید. حالا وقت آن شده است که با سایر داده‌ها هم آشنا شوید تا بتوانید به بهترین شکل تفاوت این داده‌ها را با سایر داده‌ها درک کنید. همان طور که گفتیم داده‌ها به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند و صرفاً ما open data نداریم. برخی اطلاعات باید محرمانه باشند و همه افراد نباید به آن دسترسی داشته باشند و یا اگر هم دسترسی برای عموم آزاد بود، نباید آن را به سادگی بازنشر کرد یا مردم بتوانند آن را تغییر دهند. برای درک بهتر و تفاوت اطلاعات مختلف حتماً داده‌های مختلف را مطالعه کنید تا متوجه تفاوت بین اطلاعات مختلف شوید.

داده اشتراکی: بهترین نوع مثال برای این نوع داده، اطلاعات و دست آورد‌های پزشکی است. برای مثال در یک تحقیق پزشکی ممانعتی ندارد که اطلاعات بالینی بیماران را در مقالات منتشر کرد، ولی نباید اسمی از بیمار و یا عکسی از صورت بیمار گرفته شود. چرا که شاید بیمار علاقه‌ای به منتشر کردن اطلاعات شخصی خود نداشته باشد و البته برای اطلاعات علمی هم این داده‌های شخصی اهمیت ندارد. ولی به جای آن می‌توان دست آورد علمی را که به دست آمده را منتشر کرد. برای مثال دارو‌هایی که روی بیمار اثر‌گذاری بیشتری را داشته و… این دسته اطلاعات که قسمتی از آن‌ها محرمانه است و قسمت دیگری از آن‌ها می‌تواند داده باز باشد را داده اشتراکی می‌نامیم.

داده‌های بسته: این دسته از داده‌ها به طور کلی متفاوت با داده‌هایی است که تا الان در مورد آن صحبت کردیم. به طور کلی داده‌های بسته اطلاعاتی هستند که به هیچ عنوان نباید منتشر شوند و یک سری اطلاعات محرمانه به حساب می‌آیند. برای مثال اطلاعاتی از جمله تلفن همراه، تصاویر و …‌ای که در شبکه‌های اجتماعی مثل فیس بوک، اینستاگرام یا تلگرام وجود دارد از این دسته اطلاعات است که باید شرکت‌ها از آن‌ها محافظت کنند. اطلاعات دیگری مثل اطلاعات امنیتی و … هم جزء اطلاعات بسته به حساب می‌آیند که منتشر شدن آن‌ها جرم است و قوانین بسیار سختی هم برای حفاظت از این اطلاعات در هر کشوری وجود دارد.

چرا داده باز بایستی وجود داشته باشد؟

برای درک بهتر داده باز، بایستی به این سؤال پاسخ درستی بدهیم. داده‌های باز به طور کلی برای این به وجود آمده‌اند که آموزش باز در سراسر دنیا به وجود بیاید. برای مثال فرض کنید اگر قرار بود اطلاعات علمی در هر زمینه‌ای از جمله پزشکی، مهندسی، صنعتی و … صرفاً به صورت یک سری اطلاعات بسته برای یک شرکت، یا یک فرد و یا حتی صرفاً یک جامعه به خصوص وجود داشته باشد، رشد در سراسر دنیا متوقف می‌شد. برای مثال فرض کنید که اطلاعات مربوط به بالین افراد صرفاً برای کشور‌هایی بود که اول از همه آن را پیدا می‌کردند و این را برای عموم مردم به اشتراک نمی‌گذاشتند و یا حتی نمی‌گذاشتند محققین سایر کشور‌ها هم بر روی آن کار کنند. به این صورت هم رشد آن علم ساکن می‌ماند. برای مثال در زمان ویروس کرونا اگر محققین کشور‌های مختلف با هم در ارتباط نبودند و اطلاعات علمی را با یکدیگر به اشتراک نمی‌گذاشتند قطعاً زمان پیدا کردن واکسن و یا پیدا کردن روش‌های درمانی مکملی طولانی‌تر می‌شد و خب حساب کنید که چقدر افراد بیشتری در این مدت زمان می‌توانستند جان خودشان را از دست بدهند.
پس داده باز در حوزه‌های علمی می‌تواند باعث این شود که رشد علمی در جهان پویا و بسیار سریع‌تر از حالت عادی شود. حالا باید بدانید که این دسته از داده‌ها صرفاً مربوط به موارد آموزشی و علمی نیستند بلکه این داده‌ها می‌توانند در موارد خاص دیگری هم وجود داشته باشند که برای شما آن‌ها را هم نام می‌بریم.

تأثیر داده‌های باز در سیاست

یکی از مهمترین نکاتی که در کشور‌هایی با نرخ فساد پایین وجود دارد، تأثیر داده باز بر روی سیاست است. در واقعه این کشور‌ها لیستی از درآمد سالانه سیاست مداران خود هر سال منتشر می‌کنند و اهمیتی هم ندارد که سیاست مدار در چه رده‌ای قرار دارد. تمامی آن‌ها درآمدشان برای عموم شفاف‌سازی می‌شود. و مالیاتی با توجه به درآمدی که دارند برای آن‌ها اعمال می‌شود. با این کار احتمال رخ دادن فساد به شدت کاهش پیدا می‌کند، چرا که هرگونه درآمدی خارج از درآمد کسب و کاری خود به دست بیاورند، اداره امور مالیاتی آن را برای مردم شفاف‌سازی می‌کند و خیلی زود این دسته از سیاست مداران از کار بیکار خواهند شد و دادگاهی می‌شوند. به غیر از این، حس اعتمادی که در مردم نسبت به دولت و نوع حکومتی که دارند به وجود می‌اید بسیار با ارزش خواهد بود و مردم و دولت تمام تلاش خودشان را می‌کنند تا به سمت پیشرفت حرکت کنند. متأسفانه با اینکه سالهاست در مورد داده‌های باز در سیاست در ایران صحبت می‌شو،د ولی هنوز این سیستم و شفافیت تشکیل نشده و ما منتظر این هستیم تا این مورد در ایران هم رخ دهد.

تاثیر داده‌ باز در اقتصاد

از امور علمی و سیاسی گفتیم و باید به این نکته هم اشاره کنیم که داده باز در اقتصاد هم تأثیر بسیار فراوانی دارد. با توجه به اینکه در حال حاضر اقتصاد کشور‌های جهان رابطه مستقیمی با ارتباطات با سایر کشور‌ها و یا حتی دست آورد‌های جهانی دارد، این دسته از داده‌ها بر روی اقتصاد هم تأثیر خودشان را می‌گذارند. طبق تحقیقاتی که شرکت مشاوره مک کنزی انجام داده است، داده‌های باز می‌تواند باعث افزایش بهره وری می‌شود طبق تخمین این شرکت داده باز می‌تواند بین ۳ الی ۵ تریلیون دلار در صنایع مختلف در آمریکا ارزش اقتصادی ایجاد کند. دقت کنید که ۳ الی ۵ تریلیون دلار صرفاً در کشور آمریکا! پس اگر به نحوه احسنت از این داده‌ها در سراسر دنیا استفاده کنیم، قطعاً شاهد درآمدی بسیار خارق العاده خواهیم بود.

مطلب پیشنهادی: کاربردهای داده کاوی

قانون‌گذاری در داده‌های باز

شاید بپرسید که داده باز هیچ قانونی ندارد؟ صرفاً اطلاعات می‌تواند در اختیار افراد مختلف قرار بگیرد و آن‌ها هم می‌توانند این اطلاعات را با شیوه‌های مختلفی به اشتراک بگذارند؟ خیر، این طور نیست خود داده‌های باز هم دارای یک سری قوانین هستند. اصلاً اینکه یک داده‌ای را به عنوان داده باز بشناسیم خودش دارای قوانینی است، صرفاً هر چیزی که برای بشریت مفید است و مردم به آن دسترسی دارند جزء داده‌های باز حساب نمی‌شوند. فرض کنید شما محتوایی در مورد کشور آمریکا تولید کرده‌اید، در این ویدئو شما در مورد تاریخ، فرهنگ، زبان و … این کشور به طور کلی توضیح داده‌اید و یا حتی صرفاً یک بخش به خصوصی را توضیح داده‌اید. داده‌هایی که شما در ویدیو خودتان از آن‌ها به کار گرفته‌اید جزء داده‌های باز هستند، چون قطعاً شما توانایی این را ندارید که اطلاعات بسته این کشور را افشا کنید. شما در مورد اطلاعاتی صحبت کرده‌اید که در اختیار شما و همه مردم دنیا بوده است، اما شما این اطلاعات را دسته‌بندی کردید و در قالب یک ویدیو آن را تولید کرده‌اید. اما اگر کسی همین ویدیو شما را به نام خودش ثبت کند یا در جایی آپلود کند دیگر این جزء داده‌های باز نیست، حق کپی رایت اینجا از بین رفته است. یعنی اطلاعات کلی جزء داده‌های باز هستند اما نحوه گفتن و شکل ویدیو شما مختص به شما است و دیگر این جزء داده‌های باز به حساب نمی‌آید. و فقط در صورتی می‌توانند از ویدیو شما در هر جایی استفاده کنند که نامی از شما برده باشند و یا اینکه با شما در مورد این کار حرفی‌زده باشند.

در ایران هم طبق قانون هر شهروند و هر ایرانی، حق استفاده از اطلاعات عمومی را دارد، مگر اینکه این اطلاعات توسط قانون منع شود، در غیر این صورت مؤسسات عمومی بایستی اطلاعات را در دسترسی مردم قرار بدهند. به طور کلی اطلاعات در هر دسته‌بندی مهم هستند و برای همه اطلاعات قوانین به خصوصی وضع شده است، چرا که در دنیای امروزی اطلاعات بسیار مهم هستند. پس حالا که متوجه مرز بین داده باز و بسته و اشتراکی شده‌اید، می‌توانید بهتر نسبت به داده‌هایی که به آن‌ها دسترسی دارید و یا می‌خواهید به آن دست پیدا کنید تصمیم بگیرید.

حرف پایانی

داده باز به طور کلی داده‌ای است که شما می‌توانید از آن تا هر میزانی که دوست دارید استفاده کنید، شما می‌توانید این داده‌ها را بازنشر کنید و یا به آن‌ها مواردی را اضافه کنید تا تکمیل‌تر شود. شما می‌توانید هر زمان و هرجایی از این اطلاعات استفاده کنید. مهم نیست که از چه روشی را برای کسب این اطلاعات استفاده می‌کنید. مهم نیست زبان یا نژاد شما چیست. داده باز باعث شده تا انسان بتواند در علم، هنر و فرهنگ، رشد سریع‌تری از خودش نشان دهد، برعکس صد‌ها سال پیش که دقیقاً برعکس بود. اگر در کشوری با هزاران کیلومتر اختلاف یک اطلاعات علمی جدیدی پیدا شود، تمام دنیا در کسری از ثانیه می‌توانند از آن باخبر شوند. دنیای اطلاعات بدون وجود داشتن داده‌های آزاد این چنینی هیچ فرقی با صد‌ها سال پیش از خودش نداشت. اگر تفاوتی در امروز وجود دارد، به خاطر وجود این دسته از اطلاعات و راحت‌تر شدن انتشار و دسترسی به آنهاست.
دنیایی را تصور کنید که اطلاعات جدید محرمانه می‌ماند. چقدر بیماری‌هایی که باعث مرگ انسان می‌شد، سریع‌تر رشد می‌کردند؟ چقدر هنر‌هایی که صرفاً به خاطر تفاوت جغرافیایی به وجود نمی‌آمدند. از نظر ما، انسان امروزی و دنیای امروزی که خلق کرده است، مدیون اطلاعات آزاد این چنینی است که ما آن را داده باز می‌گوییم.
اگر سؤالی در مورد داده باز دارید و یا نظری در این مورد دارید، حتماً آن را برای ما بنویسید تا سایر افراد هم از آن استفاده کنند.